دکتـر عبـاس مصلی نـژاد دارای دکترای علوم سیاسـی با گرایش اقتصاد سیاسـی و پسـادکترای سیاسـت گذاری راهبردی اسـت. وی اسـتاد دانشـکده ی حقوق و علـوم سیاسـی دانشـگاه تهـران اسـت که از ایشـان تـا کنـون دوازده اثر بـه چاپ رسـیده اسـت. کتاب فرهنـگ سیاسـی ایـران از جمله آثـار دکتر مصلـی نژاد اسـت کـه وی در آن بـه تعریـف فرهنـگ سیاسـی ایـران در قالـب کلی تـر فرهنـگ ایرانیـان پرداختـه و شـاخصه هـای آن را ذکـر نموده اسـت. مطلـب ذیل گزیـده ای از ایـن اثـر ارزشـمند اسـت که بـا عنـوان نخبه گرایـى در فرهنـگ سیاسـى ایران بـه رشـته ی تحریر درآمده اسـت :
یکی از روشـهای شـناخت فرهنگ سیاسی بررسـی بـر اسـاس قالـب هـای مفهومـی و رهیافـت هـای ارائـه شـده توسـط نخبـه گرایـان اسـت . نخبـه گرایـان کلاسـیک بـر ایـن اعتقـاد مـی باشـند کـه همـواره اقلیتی محـدود ، کنتـرل سیاسـی و حکومتـی کشـورهای مختلـف را بـه عهـده دارنـد . بـه عبـارت دیگـر نخبـگان مـی تواننـد فراینـد هـای سیاسـی را ایجـاد و بـه موجـب آن شـکل بنـدی هـای اجتماعـی و تحـولات تاریخـی را ایجـاد و کنتـرل نماینـد . کسـانی کـه بـه چنیـن قابلیتهایـی نایـل مـی شـوند می بایسـت از انسـجام ، خودآگاهـی و قدرت برخـوردار باشـد . آنچـه را کـه نظریـه پردازانـی هماننـد “میخلز”،”موسـکا”،”پری” و “میلـز” ارائه می دهنـد ، بیانگـر جلوه هایـی از نقش سیاسـی و تاثیـر گـذار نخبـگان بـر رفتـار اجتماعـی ، فرهنـگ سیاسـی و کنـش شـهروندان مـی باشـد. نخبـه گرایـی درکشـورهای غربـی از طریـق نهادهـای سیاسـی اعمـال می شـود. نهادهـا ،حـد واسـط نخبـگان و فرهنـگ سیاسـی جوامـع مـی باشـند . در حالـی کـه کمبـود نهـاد هـای سیاسـی در ایـران فضای متفاوتـی را ایجـاد مـی کنـد . ویژگیهای عمومی نخبگان سیاسی ایران “مارویـن زونیس”فرهنـگ سیاسـی ایران را در چارچـوب خصلـت های عمومـی نخبگان مـورد پـردازش قـرارداده و بـه ایـن جمـع بنـدی مـی رسـدکه خصوصیـات نخبـگان سیاسـی بـه گـروه هـای اجتماعـی مختلـف منتقـل مـی شـود . در ایـن رابطـه “مارویـن زونیس”فرهنـگ سیاسـی نخبـگان ایـران را در دوره مـورد مطالعـه اش ، در چهـار ویژگی خلاصـه کـرده اسـت : بدبینـی سیاسـی ، بی اعتمـادی شـخصی ،احسـاس عـدم امنیـت آشـکار و سـوء اسـتفاده بین افراد . به نظر وی این نگـرش ها اسـاس رفتارهای سیاسـی در ایـران بـوده اند . در بیـن تحلیـل گـران سیاسـی “مارویـن زونیس”بیـش از سـایر نظریـه پـردازان بـه موضع نخبـگان سیاسـی ایران توجه داشـته اسـت . وی حتـی شکسـت محمـد رضـا پهلـوی و پیـروزی انقـلاب اسـلامی را نیـز بر اسـاس ویژگیهای شـخصیتی و فرایند تحول هویتـی در نخبـگان سیاسـی ایـران مـورد پـردازش قـرار داده اسـت . کتـاب شکسـت شـاهانه انعـکاس نظریـه نخبـگان سیاسـی “زونیـس”در ارتبـاط بـا تحـولات اجتماعـی ایـران مـی باشـد . عـلاوه بـر “زونیس”نظریـه پـردازان دیگری نظیـر “ گاستیل”بررسـی هایـی را در مـورد رابطـه فرهنـگ سیاسـی ، اقشـار اجتماعـی ، فراینـد هـای رقابتـی و همچنیـن شـاخص هـای عمومـی نخبـگان سیاسـی ایـران ارائه داده انـد . “ گاسـتیل”بر ایـن اعتقاداسـت که ایرانیـان از قالـب هـای تحلیلـی “ تومـاس هابز”الهـام گرفتـه انـد . در ایـن ارتبـاط ، نخبـگان ایرانـی بـر ایـن اعتقادنـد کـه گروه هـای اجتماعـی دارای طبـع و روحیه شـرور می باشـند ، آنـان نظـم سیاسـی را مخدوش کـرده ، جامعـه پذیـری را در تلاطم قـرارداده ، ثبـات سیاسـی و اجتماعـی را فـرو ریخته و ً اینکـه موجودیت خـود را در دگرگونی نهایتا و تغییـر جسـت و جـو مـی کننـد . بـه همین دلیـل اسـت کـه نخبـگان سیاسـی ایـران نسـبت بـه محیـط اطـراف و سـایر نخبـگان رقیـب اعتمـاد ندارنـد . بدبینـی را بایـد بـه عنـوان نشـانه اصلـی مدیـران اجرایـی و رهبـران سیاسـی ایـران دانسـت . بـه همین دلیل اسـت کـه حکومت نسـبت بـه جامعه و گـروه هـای اجتماعی بـی اعتماد می باشـدو جامعـه نیـز بـی اعتمـادی خـود را نسـبت بـه دولـت ابـراز مـی دارد . بـه ایـن ترتیـب ، فضـای اجتماعی ایـران بیش از آنکـه مبتنی بـر تفاهـم و همـکاری باشـد ، جلـوه هایـی از تعـارض ، تضـاد و جـدال سیاسـی را بـا خـود منتقـل مـی کنـد.در ایـن شـرایط هیـچ گاه تعـادل پایدار ایجاد نمی شـود ، زیـرا نخبگان سیاسـی نسـبت بـه رقیبـان خـود کامـلا ًبیمنـاک و نگـران بـوده و بـه جـای اداره امور عمومـی حکومـت ، درصدد کنتـرل نخبگان رقیـب برمـی آینـد. ویژگیهایـی کـه “زونیس” در مـورد نخبگان سیاسـی ایـران ارائـه مـی دهد بـه راحتـی با نگـرش ، تمایـلات و الگـو های رفتـاری گروه هـای اجتماعـی پیونـد می یابـد . بـه عبارت دیگـر “زونیس” توانسـته تقسـیم بندی های خاصـی از فرهنـگ سیاسـی ایـران ارائه دهد و بـر اسـاس آن گـروه هـای اجتماعـی را بـر مبنای نقـش تعیین کننده نخبگان سیاسـی تحلیـل نمایـد . ایـن امـر بیانگر آن اسـت که در ایـران فرهنگ سیاسـی مشـارکتی وجود نداشـته و مـی تـوان در آن جلـوه هایـی از فرهنـگ سیاسـی محـدود و تابعیـت پذیر را مشـاهده نمـود . بر اسـاس نگرش فـوق ، نخبگان سیاسـی به مثابـه اعضـاء جامعه ایـران تعریف شـده اند و نمـی توان هیچگونـه تمایزی بین آنـان و گرو ه هـای اجتماعـی قائل شـد . به عبـارت دیگر وقتـی کـه فرهنـگ سیاسـی تبعـی وجـود داشـته باشـد ، در آن شـرایط گـروه هـای اجتماعـی از همـان الگویـی بهره مـی گیرند کـه نخبـگان حکومتـی از آن اسـتفاده نموده انـد . مطابـق بـا دیـد گاه هـای “لوسـین پای “ و “سـیدنی وربـا” در فرهنگ سیاسـی تبعی ، گـروه هـای اجتماعـی تـلاش مـی کننـد تا رضایت نخبـگان حکومتی را به دسـت آورده و به حریـم خصوصی آنـان نزدیک شـوند که در ایـن شـرایط فرصـت طلبـی و جاسوسـی گسـترش مـی یابـد . از سـوی دیگـر چنیـن شـهروندانی در هر زمانی که فرصت مناسـبی پیـدا نماینـد ، بـه مقابلـه و جـدال بـا رهبران سیاسـی و سـاختا قدرت مبادرت مـی ورزند. در کشـورهایی که فرهنگ سیاسـی محدود و تبعی در آنها وجود دارد ، مشـکلات توسـعه سیاسـی نیـز افزایـش می یابنـد، زیرا شـرط اصلـی در فرآینـد نوسـازی ، حداکثر سـازی ً در ایـن مشـارکت سیاسـی اسـت . صرفـا شـرایط اسـت کـه مـی تـوان جلـوه هایـی از رقابـت سیاسـی را بیـن نخبـگان مشـاهده نمـود . اگـر رقابت بـه تابعیت پذیـری تبدیل شـود ، در آن صـورت نمـی تـوان هیـچ گونه تمایـزی بیـن کنـش نخبـگان و گـروه هـای اجتماعـی مشـاهده نمـود و در نتیجـه جلوه هایـی از انسـداد سیاسـی بـه وجـود مـی آید ً انسـداد سیاسـی در سـاخت هـای . طبعـا حکومتـی کـه دارای فرهنگ سیاسـی تبعی مـی باشـند ، امـر مشـکل آفریـن و مخاطـره آمیـزی اسـت . توسـعه نیافتگـی را مـی تـوان یکـی دیگر از عوامـل تعارض نخبـگان حکومتـی و در ادامه آن از نشـانه های جدال گروه هـای اجتماعی بـا یکدیگر و همچنین نظام سیاسـی دانسـت . به ایـن ترتیـب در نگرش”مارویـن زونیس” قـدرت ، رابطـه میـان فـردی را بیـن نخبگان و همچنیـن گـروه هـای اجتماعـی مختلـف بـه وجـود مـی آورد . در نگـرش تعامـل میان فـردی کـه در روانشناسـی اجتماعـی مـورد اسـتفاده قـرار مـی گیـرد ، هـر گونـه الگـوی تعامـل می توانـد کنش و همچنین شـاخص هـای رفتـاری سـایر بازیگـران را تحـت تاثیر قـرار دهـد . بـه عبـارت دیگـر ، شـکل بندی هـای روابـط و همچنین قالب هـای فرهنگی و ادراکـی بـه سـایر حـوزه هـا منتقـل مـی شـود . از سـوی دیگـر ، روابـط میـان فـردی از قانـون مرکزیـت گرایـی برخـوردار بـوده و ً بـر فرایند هـای تاثیرگـذار تاکیـد دارد . طبعا نیروهـای اجتماعی کـه از جایـگاه و موقعیت مؤثـری برخوردارنـد ، قابلیت بیشـتری برای تاثیرگـذاری خواهنـد داشـت . منبع:هفته نامه فرهنگ ایرانیان /ویرایش آرزو پاک
ثبت دیدگاه