بحران تامین ارز یک مساله جدی است که روند رشد تولید در کشور را هدف قرار داده است. تولیدکنندگان به‌ویژه خودروسازان و قطعه‌سازان در این‌که ارز از سوی بانک‌ها تامین نمی‌شود یا تامین آن به‌صورت قطره‌چکانی انجام می‌شود، متفق‌القول هستند. اما از درمقابل، برخی مسئولان و نمایندگان هم می‌گویند مشکلی در زمینه تخصیص ارز وجود ندارد و طرح موضوع کمبود ارز برای تولید خودرو و قطعات آن را نوعی فرافکنی برای جلوگیری از جدی‌تر شدن بحث واردات خودرو به‌ویژه خودروهای دست دوم عنوان می‌کنند. این در حالی است که نه‌تنها فعالان صنایع خودرو و قطعه‌سازی تقریبا بلکه همه صنایع از این‌که ارز به میزان کافی در اختیار آن‌ها به‌منظور واردات مواد اولیه و قطعات گذاشته نمی‌شود، گلایه دارند. در این بین، واکنش بانک‌ها نیز این بوده که ارز ازسوی بانک مرکزی اختصاص پیدا نکرده است و آن‌ها مقصر عدم تامین ارز یا واریز قطره‌چکانی آن به حساب تولیدکنندگان نیستند. با این شرایط، به‌گفته مدیران خودروسازی‌ها؛ تولید خودرو و قطعات در ماه‌های آینده با چالش جدی مواجه خواهد شد و بحث واردات خودروهای کارکرده نیز که از سوی نمایندگان مجلس به‌شدت دنبال می‌شود به محاق خواهد رفت. چراکه با نبود ارز، واردات خودرو امری صوری و روی کاغذ است که صرفا برای چند ماه بازار خودرو را در رکود عمیق نگه خواهد داشت.
در همین زمینه با شهرام فداکار، فعال و کارشناس صنعت خودرو به گفت‌وگو پرداختیم.
بحث تامین یا تخصیص ارز برای صنایع تولیدی، به‌خصوص تولیدکنندگان خودرو به چه صورت است؟ طی هفته‌های اخیر صحبت‌های بسیاری در خصوص کمبود ارز در کشور مطرح بوده است.
تخصیص ارز در کشور فرآیند خاص خود را دارد. وقتی فردی درخواست تامین ارز داشته باشد، نخست؛ وزارت صمت این درخواست را تایید می‌کند و سپس به‌صورت ثبت سفارش در می‌آید. در واقع باید با این وزارتخانه هماهنگی شود تا این ثبت‌سفارش قابل‌انجام باشد. پس از این مرحله، درخواست برای تامین ارز به بانک مرکزی ارسال می‌شود. معمولا حدود یک ماه هم زمان می‌برد تا تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی انجام می‌شود.
چرا تامین ارز تا این حد زمان‌بر شده است؟
قاعدتا وقتی تخصیص ارز از سوی بانک مرکز انجام می‌شود، نباید فرآیند تامین ارز زمان‌بر باشد. چراکه ارز تخصیص پیدا کرده که بانک مرکزی دستور آن را صادر کرده است. اما مشکلات در جای دیگری خود را نشان می‌دهد.
یعنی مشکل متقاضیان در تامین ارز است و نه تخصیص آن؟
بله. مشکلی که وجود دارد، این است که عملا مرحله تامین ارز انجام نمی‌شود. یعنی بانک مرکزی مرحله تخصیص ارز را انجام می‌دهد، اما در مرحله تامین ارز چالش وجود دارد. وقتی تولیدکنندگان به بانک‌های عامل معرفی‌شده از سوی بانک مرکزی برای تامین ارز مراجعه می‌کنند، با مشکل نبود ارز مواجه می‌شوند. یعنی وقتی به بانک‌ها می‌گوییم که ارز تخصیص‌یافته به دستور بانک مرکزی را به ما پرداخت کنند، می‌گویند؛ ارزی وجود ندارد.
آیا بانک‌ها هیچ ارزی در اختیار ندارند یا آن‌ها هم با کمبود ارز مواجه هستند؟
معمولا به این صورت بوده که یا بانک ارزی در اختیار ندارد، یا اگر بانک اقدام به تامین ارز کند، به‌صورت قطره‌چکانی و طولانی‌مدت خواهد بود.
آیا بانک مرکزی از این‌که بانک‌های عامل دارای ارز هستند یا خیر اطلاعی ندارد؟
طبیعتا وقتی در سامانه با درخواست تخصیص ارز موافقت می‌شود، یعنی ارزی وجود دارد که آن را اختصاص بدهند. اگر ارزی وجود نداشته باشد، تخصیص آن ازسوی بانک مرکزی بی‌معنی است. مثل این‌که فردی برای شخص دیگر چک صادر کند، اما به او بگوید که در حساب پولی نیست. بنابراین تایید درخواست تولیدکننده و معرفی بانک عامل بدون این‌که ارز در اختیار آن بانک باشد، اقدامی بی‌معنی خواهد بود.
این روند قطره‌چکانی تامین ارز یا عدم تامین آن چه تاثیری بر تولید خواهد گذاشت؟
قطعا تاثیر مثبتی بر عملکرد آن‌ها نخواهد داشت. شرکت‌های تولیدکننده با طرف‌های خارجی خود برای تامین مواد اولیه یا قطعات در ارتباط هستند. طرف‌های خارجی هم باید پول دریافت کنند تا اقدام به تامین قطعات برای تولیدکنندگان ایرانی کنند. درست است که تولیدکنندگان اعتبار خوبی نزد همکاران خارجی خود دارند و براساس مذاکرات و اعتباری که دارند از آن‌ها کالا دریافت می‌کنند. اما این روند اندازه‌ای دارد و باید برای آینده و تامین قطعات برای تولید فکری انجام شود و تامین ارز با سرعت بیشتری شکل بگیرد. تولیدکننده نباید با مشکلاتی مانند تخصیص و تامین ارز برای تولید مواجه شود. باید در این خصوص از سوی سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌های مرتبط تسهیل‌گری انجام شود. در سال رشد تولید باید راه برای افزایش تولید هموار شود، نه این‌که با موانع ریز و درشت مانند تامین و تخصیص ارز مواجه شویم.
آیا در صورت ادامه‌دار شدن وضعیت فعلی، روند تولید در صنعت خودرو با افت مواجه خواهد شد؟
بر اساس نامه‌ای که ازسوی آقای منطقی، معاون صنایع حمل‌ونقل وزارت صمت منتشر شد، می‌بینیم که در خصوص کاهش تولید هشدار داده شده است. هرچند این نامه درخصوص سقف ارز برای واردات قطعات یدکی است، اما این نشان می‌دهد کمبود ارز وجود دارد و صددرصد مشکل به وجود خواهد آورد.
کمبود ارز در حوزه واردات خودرو چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟
اصولا برای شرکت‌هایی که می‌خواهند کار واردات انجام دهند، امکان این‌که از ارز صادراتی بهره‌مند شوند، وجود ندارد. وقتی وارد سایت تخصیص ارز می‌شوید، یکی از آپشن‌هایی که برای تولیدکنندگان وجود دارد، استفاده از ارز دیگران است. یعنی تولیدکنندگان می‌توانند از ارز دیگران استفاده کنند. اما در مورد واردکنندگان این امکان وجود ندارد. مگر این‌که بانک مرکزی، این امکان را برای واردکنندگان خودرو فراهم کند. در این صورت، یک واردکننده خودرو هم می‌تواند یک شرکت صادرکننده دارای ارز را پیدا کرده و ارز آن را خریداری کند. البته قیمت این ارز، دیگر مانند قیمت ارز نیمایی نخواهد بود و به نوعی ارز آزاد محسوب می‌شود.
به نظر شما با این شرایط اساسا ارزی برای واردات خودروهای دست‌دوم وجود خواهد داشت؟
با توجه به تاکیدی که دولت و مجلس برای واردات خودروهای دست دوم دارند، باید حتما روش مشخصی برای تخصیص و تامین ارز آن وجود داشته باشد. در غیر این صورت، واردات خودروهای دست‌دوم تنها مساله‌ای روی کاغذ خواهد بود.
یعنی بحث واردات خودروهای دست‌دوم عملیاتی نخواهد شد؟
قطعا اگر ارزی وجود نداشته باشد، همین‌طور خواهد شد. مانند این است که به یک فرد بگوییم برو فلان کالا را خرید کن، اما به او پولی پرداخت نکنیم. این صرفا حرفی بیش نخواهد بود و اجرایی نخواهد شد.
تاثیر کلی این مساله بر بازار خودرو را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کاملا مشخص است که وقتی تولید کم باشد و واردات هم انجام نشود و تقاضا هم سر جای خود باقی باشد، منجر به افزایش قیمت‌ها خواهد شد. بنابراین اگر راه حلی برای این موضوع پیدا نشود، هم بخش تولید و هم بخش واردات با مشکل جدی مواجه خواهند شد.
درخصوص این‌که چرا مشکل تامین ارز وجود دارد، آیا با بانک مرکزی یا وزارت صمت مکاتبه‌ای از سوی تولیدکنندگان انجام شده است؟
در این خصوص جلساتی با بانک‌های عامل برگزار شده و آن‌ها به نوعی توپ را در زمین بانک مرکزی انداخته‌اند و اظهار می‌کنند بانک مرکزی ارز را به‌صورت قطره‌چکانی در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. بانک‌های عامل هم اعلام می‌کنند که ارزی وجود ندارد. بنابراین این‌که برخی می‌گویند که ارز وجود دارد، چندان صحیح نیست و تولیدکنندگان که به لحاظ اجرایی در این بخش فعال هستند، ارزی دریافت نکرده‌اند.
ثبت دیدگاه