فاصله نگاه ایران و اروپا به برجام/ جلال خوش چهره

وزیران امور‌خارجه کشورهای اروپایی‌(تروئیکا) با انتشار بیانیه‌ای مشترک در پایان نشست ۲۱‌دسامبر۲۰۲۰ برخلاف مواضع اخیر خود، لحنی تعدیل شده را به منظور ترغیب ایران و امریکا برای بازگشت به گفت‌وگوهای مربوط به توافق هسته‌ای برگزیدند. این درحالی است که این کشورها (فرانسه، آلمان و بریتانیا) در هفته‌های گذشته به‌گونه‌ای رفتار کرده‌اند که گویی قدم در جا پای «دونالد‌ترامپ» مقابل تهران گذاشته‌اند.
بیانیه مشترک اروپائیان از توافقی سخن می‌گوید که سه کشور تمرکز خود را بر اطمینان از بازگشت کامل ایران به توافق هسته‌ای و همراهی دولت «جو بایدن» در مذاکرات قرار داده‌اند. آنان همچنین از پیشنهاد «جوبایدن» برای بازگشت ایالات متحده به برجام «به شکل کنونی» استقبال کرده‌اند. در بیانیه وزیران امور خارجه تروئیکای اروپایی از تأکید گذشته آنان مبنی بر گسترش دامنه توافق هسته‌ای به موضوعات چالش برانگیز سیاست‌های منطقه‌ای و موشکی ایران نشانی نیست. اما آیا می‌توان بیانیه دوشنبه تروئیکای اروپایی را به عقب نشینی از مواضع اخیر آنان درباره لزوم افزایش موارد گفت‌وگو با تهران تعبیر کرد؟
اروپائیان در هفته‌های اخیر و به‌ویژه پس از اعلام رسمی پیروزی جوبایدن در انتخابات ریاست جمهوری، رویکرد تندتری را دربرابر تهران انتخاب کرده‌اند. این رویه نشان از اعتماد به نفس تازه آنان در قبال تهران دارد. تروئیکای اروپایی حالا علاوه بر اینکه می‌خواهند تهران به طور کامل به تعهدات برجامی خود بازگردد، با صراحت برنامه موشک‌های بالستیک‌؛ نفوذ منطقه‌ای و سرانجام موضوع حقوق بشر در ایران را به عنوان موضوعات چالشی با تهران درمیان گذاشته و خواستار افزودن موارد یاد شده در گفت‌وگوهای آینده خود در چارچوب توافق هسته‌ای هستند. تهران ضمن اعتراض به رفتار اخیر اروپاییان با هرگونه افزودن به دامنه گفت‌وگوهای هسته‌ای، مخالفت کرده است. بازگشت کامل به برجام در چارچوب لغو تحریم‌ها، امکان دوباره صدور نفت و برداشته شدن موانع بانکی، اصلی‌ترین خواست‌های تهران برای قبول گفت‌وگو‌های برجامی است. مهم‌تر اینکه پیشنهادهای مربوط به اضافه شدن اعضای برجام یا مشارکت دادن عربستان سعودی و امارات متحده عربی، اختلافات تهران و اعضای اروپایی برجام را سنگین‌تر کرده است. این اختلافات در قطعنامه‌های حقوق بشری ۱۶ دسامبر(۲۶ آذر ۹۹) مجمع عمومی سازمان ملل متحد و ۱۷ دسامبر(۲۷ آذر ۹۹) پارلمان اروپا بازتاب داشته است. دو قطعنامه‌ بالا جمهوری اسلامی را در زمینه رعایت حقوق بشر به شدت محکوم کرده و بستر اعمال تحریم‌های تازه‌تر علیه ایران را فراهم می‌کند.
بیانیه مشترک وزیران امورخارجه تروئیکای اروپایی برخلاف مواضع ماه‌های اخیر آنان تعدیل شده می‌نماید. با این‌حال نمی‌توان چنین برداشت کرد که اروپائیان تنها بازگشت به برجام و حفظ آن را در اولویت قرار داده‌ و دیگر موارد اختلافی را به آینده موکول کرده‌اند. بازگشت به میز گفت‌وگوها براحتی ممکن نیست؛ زیرا اروپائیان اصرار دارند علاوه‌ بر توافق هسته‌ای، برنامه‌های موشکی، نفوذ‌منطقه‌ای و موضوع حقوق‌بشر را در دستور گفت‌وگوهای خود با تهران بگنجانند. در نگاه اروپائیان، تأکید بر موارد یاد شده مهم‌ترین عامل ترغیب “جو بایدن” برای پیوستن سریع و دوباره ایالات متحده به برجام خواهد بود. طرفه اینکه جوبایدن در اعلام برنامه صد روز نخست دولت آینده‌اش، اشاره مستقیم و روشنی به برجام نداشته و آن را در مرتبه‌ای بعدتر از اولویت های خود قرار داده است. به‌این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که نقشه توافق شده‌ای برای بازگشت به گفت‌وگوهای برجامی در کوتاه مدت وجود ندارد؛ اگرچه امیدواری‌های اولیه شاید محدود به کسب توافق‌های ابتدایی برای یافتن نقشه راه بازگشت به گفت‌وگوهای برجامی باشد.