چرا فرهنگ زیربناست
دکتر مرادعنادی /مدیر مسئول
با نگاهي به سير جوامع بشري مي توان شاهد توجه مردم و حكمرانان به سه مولفه سياست ، اقتصاد و فرهنگ بود كه هركدام بنا به مالحظات و نوع نگرش جوامع بشري در اولويت قرار گرفته اند. براي برخي جوامع و حاكمان صرفا سياست در اولويت بوده چنان كه به تاسي از گفته ارسطو فيلسوف يوناني ، به سياست همچون ملكه علوم در همه كنش و واكنش هاي جامعه نگريسته شده و با اين نگاه سياست نسبت به فرهنگ و اقتصاد همواره در صدر توجهات بوده است .برخالف سياست باوران ،به دنبال انقالب صنعتي و ظهور سرمايه داري برخي انديشمندان كه در صدر آنان كارل ماركس قرار داشت اعالم كردند اقتصاد زيربناست و از اين نگاه ساير امورات جوامع بشري ازجمله فرهنگ روبنا بوده از اقتصاد تاثير مي پذيرند.به پيروي از انديشه ماركس و به دنبال انقالب اكتبر ١٩١٧در روسيه كه ماهيتي ماركسيستي لنينيستي داشت تمام برنامه ريزي ها و سياست هاي لنين و يارانش در شوروي سابق بر اقتصاد و مالكيت دولتي متمركز بود . درواقع نه تنها درشوروي سابق كه در كشورهاي اقماري آن يعني بلوك شرق شامل كشورهاي اروپاي شرقي ، كوبا و كره شمالي و حتي چين نيز به رغم اختالف ديدگاهي كه بين مائو و رهبران كرملين وجود داشت همه برنامه ريزي ها حول محور اقتصاد متمركز بود و بدين ترتيب ساير امور از جمله مقوله فرهنگ در حاشيه قرار داشت چرا كه روبنا محسوب مي شد و آنچه كه زيربنا بود همانا اقتصاد بود آن هم اقتصاد دولتي . اين نگاه در كارنامه جامعه بشري دوام چنداني نداشت چرا كه به دنبال فروپاشي شوروي در ١٩٩١عمال ناكارامدي چنين ديدگاهي به اثبات رسيد . با وجود تمركز برخي دولت ها بر سياست و اقتصاد از همان ابتدا بسياري بر اين باور بودند كه اصل و اساس نظم و ثبات اجتماعي و به سامان بودن امور جوامع را بايستي در مولفه هاي فرهنگي و نه صرفا اقتصادي يا سياسي جستجو كرد چرا كه تا زيربناي فرهنگي جامعه اي درست و محكم نباشد آن جامعه به لحاظ سياسي و اقتصادي دچار آشفتگي بوده ، با چالش هاي عديده اي مواجه خواهد شد. از اين منظر نه اقتصاد و نه سياست كه فرهنگ زيربناست بنابراين از زاويه آسيب شناسي كاركردهاي اجتماعي مي بايست بر تقويت مولفه هاي فرهنگي متمركز شد. از نگاه فرهنگ باوران تفكيك سه وجهي بين اقتصاد وابسته به بازار و سياست متعلق به دولت و فرهنگ مرتبط با آنچه گاهي جامعه مدني ناميده مي شود مضمون مكرر نظريه اجتماعي مدرن بوده است . با چنين نگرشي به نظر مي رسد كشور عزيزمان ايران نيز به عنوان يكي از ١٩٣عضو سازمان ملل متحد از اين قاعده مستثني نباشد . به عبارتي بهتر امروز بسياري از صاحبنظران در تحليل فراز و فرودها و تحوالت پرشتاب جامعه ايراني براين باورند با وجود تاكيد بر مسائل فرهنگي در عمل به موضوع فرهنگ بي مهري مي شود اين در حالي است كه از منظر توسعه متوازن و پايدار و همچنين نگاه آسيب شناسانه ، ريشه بسياري از مسائل را در اصالح امور فرهنگي مي بايست جستجو كرد . نيازي نيست خيلي عمقي و فلسفي به موضوع نگاه كنيم كافيست تا به برخي موضوعات ساده و رفتارهاي اجتماعي روزمره نظير رانندگي ، الگوي مصرف مواد غذايي و انرژي ، چگونگي تعامل با ارباب رجوع در ادرات و موارد متعددديگر اشاره كنيم كه حتي شهروندان عادي و نه جامعه شناسان در گفتگوهاي روزانه و گاليه هاي گاه و بيگاه به صراحت اعالم مي كنند تا فرهنگ جامعه درست نشود شاهد برخي رفتارهاي غير فرهنگي خواهيم بود . درواقع حتي شهروندان نيز براين باورند اگر انتظار داريم پاسخگويي در اداره امور نهادينه شود و يا در اقتصاد توليد ملي محور باشد و كارخانه دار كاالي باكيفيت توليد نمايد كه در آن وجدان كاري محسوس باشد تا ايراني كاالي ايراني بخرد اول بايد كار فرهنگي انجام شود و اين يعني داروي اصلي براي درمان بسياري از امور، در نسخه فرهنگي نهفته است .با وجود همه تاكيدات و حتي با علم به اين كه بسياري از نظريه پردازان انقالب ، ماهيت انقالب اسالمي را فرهنگي مي دانند اما واقعيت اين است كه فرهنگ همچنان مظلوم بوده و فقط در حد اموري فرعي به آن توجه شده است . با این مقدمه و صورت مسئله ای که گذرا به آن اشاره شد ، هفته نامه فرهنگ ایرانیان با نگاهی تخصصی به مقوله فرهنگ در حوزه هایی نظیر خلق و خوی ایرانیان ، فرهنگ سایر ملل ، فرهنگ رسانه ، فرهنگ کسب و کار ، فرهنگ سالمت ، فرهنگ گردشگری ، فرهنگ مقاومت به عنوان فرهنگی برآمده از باز تولید آرمان ها و اندیشه های انقالب اسالمی ، فرهنگ یاریگری و معرفی الگوهای موفق درکارهای فرهنگی اجتماعی نظیر خیرین مدرسه ساز و بنیادهای خیریه رسمی با عنوان فرهنگ آفرینان در صدد است بر میزان توجه هر بیشتر جامعه و مسئوالن بر مقوالت فرهنگی و نهادینه شدن رفتارهای درست فرهنگی وارتقاء فرهنگ فاخر در جامعه کمک نموده ، نقشی هر چند کوچک در راه اولو يت بخشيدن به موضوعات فرهنگي در سياست ها واداره امور جامعه ايفا نمايد.
منبع/هفته نامه فرهنگ ایرانیان
ثبت دیدگاه