حدود دو سال است که جامعه ما نیز مانند سایر جوامع دیگر درگیر ویروسی مرگبار به نام کرونا یا کووید ۱۹ شده است. ویروسی که همه ابعاد و جنبه های زندگی از اقتصاد گرفته تا سیاست را دستخوش خود کرده است. در این میان یکی از پدیده هایی که به شدت متاثر از این ویروس بوده، حوزه پدیده جمعیت به لحاظ تغییر ساختار و ترکیب سنی و جنسی جمعیت است . بطوریکه آمارها حاکی از این هستند که میزان مرگ و میرهای میانسالان و سالمندان در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال های قبل افزایش داشته است، در حالیکه به نظر می‌رسد با جهش‌هایی که این ویروس در آینده پیدا خواهد کرد، این تغییرات در مرگ و میر، به سمت کودکان و جوانان تغییر جهت دهد. امری که ممکن است علاوه بر شدت بخشیدن بر فرایند سالخوردگی، میزان ازدواج‌ها و باروری‌ها را نیز تحت تاثیر قرار دهد. اهمیت توجه به این ابعاد جمعیتی، سبب شد پژوهشگر ایرنا با “محمود مشفق”، استاد جمعیت شناسی دانشگاه علامه طباطبایی به گفت و گو بنشیند که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:
رابطه بین ساختار سنی جمعیت و مرگ و میر ناشی از کرونا
مشفق پیرامون ساختار سنی جمعیت و مرگ و میرهای ناشی از کرونا گفت: بین ساختار جمعیت و پیری یا جوانی جمعیت و میزان شیوع و ابتلا به کرونا و مرگ و میرهای ناشی از آن، یک رابطه متقابل ودوسویه وجود دارد. به این معنا که از یک سو ساختار سنی جمعیت یعنی شکل هرم سنی جمعیت یا جوانی و پیری جمعیت در میزان ابتلا و مرگ ناشی از ویروس کرونا تاثیرات زمینه ای می گذارد. به طوریکه تحقیقات نشان می‌دهد در کشورهایی که ساختار سنی سالخورده تری دارند، احتمالا شیوع کرونا و مرگ و میر های ناشی از کرونا در بین آنها بالاتر است. یعنی ساختار سنی جمعیت به عنوان یک متغیر کلان می‌تواند تعیین کننده ای زمینه ای در شیوع، ابتلا و مرگ ناشی از کرونا باشد .
وی افزود: البته در این بین یکسری متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی مداخله گری و میانجی گری می‌کنند که می‌تواند تاثیر ساختار سنی جمعیت بر شیوع کرونا و مرگ و میر ناشی از کرونا را تعدیل و یا تشدید کنند. مثلا در کشوری که ساختار سنی جوان تری نسبت به یک کشور با جمعیت سالخورده دارد و انتظار می رود مرگ و میر ناشی از کرونا کمتر باشد، و اما به لحاظ مدیریت اپیدمی بد عمل می کند یا مدیریت سیستمی پایداری در کنترل اپیدمی ندارد میزان مرگ و میرش بیشتر از کشوری است که ساختار سنی سالخورده تری دارد اما بشکلی علمی و سیستماتیک موضوع را مدیریت می کند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: می‌خواهم بیان کنم که متغیرهایی مثل سطح توسعه یافتگی یک کشور، درآمد سرانه و نحوه مدیریت و کنترل اپیدمی توسط نظام سلامت، سرعت واکسیناسیون و نحوه حمایت‌های بین نسلی در بین اعضای خانواده، حس و درک خطر توسط مردم در نتیجه رعایت پروتکل های بهداشتی توسط مردم از جمله متغیرهایی هستند که می‌توانند تاثیر ساختار سنی را تعدیل یا تشدید کنند. مثلا در کشورهایی که درآمد سرانه کم و سطح توسعه یافتگی پایین باشد و نظام سلامت به نحوه درستی در کنترل اپیدمی عمل نکند و سرعت واکسیناسیون پایین باشد، مسلما میزان مرگ و میرهای ناشی از کرونا افزایش می یابد. همچنین در کشوری که سیستم خانواده به شکلی باشد که حمایت‌های درون خانوادگی و بین نسلی از جایگاه ویژه‌ای برخودار باشد و هنگام وقوع بیماری حمایتها و مراقبت های ویژه توسط خوداعضا خانواده به خوبی انجام می شود؛ بطور قطع سطح مرگ و میر کاهش می یابد. همچنین زمانی حساسیت و درک خطر در بین عموم مردم و یا گروه های از جمعیت پایین بیاید و در نتیجه از نظر روانی و جهت گیری ذهنی خود را ملزم به رعایت پروتکل های بهداشتی نکنند، به طور قطع این عاملی برای شیوع ویروس و در نتیجه افزایش ضریب ابتلا و نیز میزان مرگ ناشی از کرونا می شود. اما میزان تاثیرش بستگی به سایر عوامل مداخله گر دیگر دارد.
مشفق اظهار کرد: از سوی دیگر، شیوع کرونا می‌تواند ساختار سنی را تحت شعاع قرار دهد. یعنی به نظر می‌رسد غیر از افزایش میزان مرگ و میرها، از جمله پیامدهای احتمالی کرونا، کاهش ازدواج ها و احتمالا سطح باروری باشد. این یعنی سرعت بخشیدن به گذار جمعیتی کشور که مثلا اگر میزان رشد جمعیت‌اش کاهی می‌یابد، این امر با سرعت بالاتری محقق شود. از طرفی اثرات کرونا بر سایر بیماری‌ها مثل بیماری‌های قلبی و عروقی و سیستم گردش خون نیز هویدا می‌شود که همه این موارد در نهایت می‌تواند الگوی مرگ و سلامتی یک کشور را به کلی دگرگون کند.
مقایسه میزان مرگ و میرهای گروه های سنی مختلف قبل از کرونا و بعد از کرونا
مشفق در خصوص میزان مرگ و میرهای گروه‌های سنی مختلف در سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۹ گفت: مقایسه میزان مرگ و میرهای سال ۱۳۹۵ که (قبل از کرونا) بود با میزان مرگ و میرهای سال ۱۳۹۹ که (پس از کرونا) بود، نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۵ از ۱۰۰ درصد مرگ و میرها رخ داده که حدود۳۷۰ هزار مورد مرگ بوده، ۳.۳ درصد مربوط به گروه سنی صفر تا ۴ ساله، ۱.۳ درصد مربوط به کودکان ۵ تا ۱۴ ساله، ۵.۹ درصد مربوط به جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله، ۲۶.۸ درصد مربوط به میانسالان ۳۰ تا ۶۵ ساله و ۶۲.۷ درصد مربوط به افراد ۶۵ ساله و بالاتر بوده است. در حالیکه در سال ۱۳۹۹ در الگوی مرگ و میر تغییرات چشمگیری ایجاد شده است. از ۱۰۰ درصد مرگ و میرهای سال ۱۳۹۹ که حدود ۵۰۷ هزار و ۵۱۱ مورد بوده، ۲.۷ درصد مربوط به کودکان صفر تا ۴ ساله، ۱.۲۵ درصد مربوط به کودکان ۵ تا ۱۴ ساله، ۸/۳ درصد مربوط به جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله، ۹/۲۷درصد مربوط به میانسالان۳۰ تا ۶۵ ساله و ۶۴.۳ درصد مربوط به افراد ۶۵ ساله و بالاتر بوده است.
این استاد دانشگاه افزود: با توجه به ارقام بالا الگویی دیده می‌شود که در اثر مداخله عامل اپیدمی کرونا، تغییراتی نسبت – درصد مرگ و میرها گروه‌های سنی جمعیتی ایجاد شده است. بطوریکه در جمعیت ۳۰ ساله و بالاتر حدود ۲.۷ درصد مرگ و میرها افزایش یافته است، که وقتی به میانسالان و سالمندان تقسیم بندی می‌کنیم، ۱.۱ درصد مربوط به میانسالان ۳۰ تا ۶۵ سال و ۲۶/۱درصد مربوط به سالمندان ۶۵ سال و بالاتر است.
وی ادامه داد: از طرفی، مرگ و میر جوانان ۱۵ تا۲۹ سال از نظر وزن نسبی مرگ و میر، ۲.۱ درصد کاهش و کودکان ۵ تا ۱۴ سال نیز مقداری و کودکان ۰ تا ۴ ساله، ۰۶/۰ درصد کاهش داشته است و این نشان می‌دهد که بیشترین تغییر ابتدا روی افراد ۶۵ ساله با افزایشی حدود ۱.۶ درصد و بعد روی افراد ۳۰ تا ۶۵ ساله با افزایشی حدود ۱/۱درصد بوده است.
مشفق در ادامه بیان داشت: تاثیر کرونا بر مرگ و میر کودکان زیر ۱۵ سال چشمگیر و معنادار نبوده، اما مرگ و میرهای ۱۵ تا ۲۹ ساله نسبت به کل مرگ ومیرها کاهش نسبی داشته است. می توانیم بگوییم مرگ و میرهای سالمندان و میان سالان افزایش داشته، اما تاثیر کرونا بر افراد زیر ۳۰ سال کمتر بوده است.
این استاد جمعیت شناس اظهار کرد: با توجه به اینکه ویروس کرونای جهش های زیادی داشته و دارد، تغییرات جدید ویروس بیشتر کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مشخص نیست الگوی مرگ و میر درآینده به چه شکلی دربیاید. از طرفی تغییر این الگو شدیدا علاوه بر جهش‌های ویروس به سیستم بهداشتی در اتخاد یک سیاست عملی و علمی پایدار و مستمر در جهت کنترل و سرعت واکسیناسیون کشور نیز بستگی دارد.
تبعات و پیامدهای کرونا
مشفق درباره پیامدها و تبعات ناشی از کرونا گفت: پیامدهای کرونا بسیار وسیع بوده است و بسیاری از ابعاد زندگی جوامع امروزی را تحت تاثیر قرار داده است. یکی از مهمترین پیامدهای کرونا تحث بر پدیده های جمعیتی از جمله مرگ و میر و میرایی، باروری و ازدواج، مهاجرت و تحرکات جغرافیایی جمعیت ها بوده است. برای مثال، یکی از تبعات کرونا، افزایش اختلال در سلامتی و تغییر بار بیمارها بوده است. همانطور که اشاره شد، شیوع کرونا علاوه بر اینکه تاثیر مستقیمی بر مرگ و میر ها خصوصا سالمندان و میان سالان دارد، میزان اختلال در سلامتی را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. یعنی همانطور که آمارهای جمعیتی در سطح جهانی و ملی نشان می دهد، مرگ ناشی از برخی از بیماری‌ها مثل بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت، انواع سرطان ها همراه با شیوع و گسترش اپیدمی کرونا با افزایش ربرو بوده است. این بدان علت است که کرونا بعنوان یک عامل بیماری و مرگ هم بطور مستقیم منجر به مرگ و می شود و هم بصورت غیر مستقیم زمینه ساز اثر تجمعی و ترکیبی سایر علل مرگ است. از طرفی در اثر کرونا میزان ازدواج ها و طلاق ها تاثیر گذار است. مثلا کرونا بطور غیر مستقیم و به واسطه افزایش نا امنی اقتصادی، بیکاری، کاهش درآمدها و … بر ثبات و پایداری اقتصادی خانواده اثر معکوس خواهد داشت و در نتیجه میزان طلاق می تواند افزایش یابد. در اثر همین مورد اخیر یعنی پیامدهای منفی اقتصادی و اجتماعی شیوع کرونا ازدواج ها به تاخیر خواهد افتاد و در نتیجه میزان باروری تغییر خواهد کرد. همراه با اوج گیری کرونا، فشار اقتصادی، تورم و بیکاری نیز سبب به تاخیر افتادن ازدواج و در نتیجه باروری می‌شود. نیز ممکن است کرونا تاثیرات معناداری به افزایش ناباروی داشته باشد، اما هنوز این اثرات به وضوع مشخص نیست، در حال حاضر در بسیاری از کشور های توسعه یافته تحقیقاتی در خصوص تاثیر کرونا بر ناباروری در حال انجام است.
راهکار هایی برای جلوگیری از افزایش میزان مرگ و میر
مشفق در نهایت به راهکارهایی برای جلوگیری از افزایش مرگ و میر ناشی از کرونا اشاره کرد و توضیح داد: ابتدا، سرعت بخشیدن به فرایندهای واکسیناسیون در همه گروه های سنی مخصوصا گروه های سنی در معرض خطر اهمیت دارد.دوم باید نوعی پایداری در مدیریت اپیدمی وجود داشته باشد، امری که تاکنون با اختلالاتی جدی همراه بوده است و هرازگاه شاهد محدودیت های سفت و سخت و پس از آن شاهد برداشته شدن و تضعیف آنها و در نتیجه موج های جدید کرونایی هستیم.
همچنین بایستی تحقیقات بسیاری روی اثرات کرونا ویروس بر اختلال در سلامتی، مرگ و میر و ناباروری صورت بگیرد و نتایج سیاستی آنها مشخص شود و در برنامه ریزی ها مورد استفاده قرار بگیرد. نکته آخر اینکه تجربه کشورهای دیگر می‌تواند برای ما راهکار باشد. می‌توان از تجارب موفق آنها استفاده و آن را منطبق با شرایط حال حاضر جامعه کرد.
وی در نهایت گفت: در هر حال، مهمترین پارامتری که تاثیرگذار خواهد بود، از یک طرف نحوه مدیریت اپیدمی توسط سیستم مراقبت بهداشتی است که چطور آن را مدیریت می‌کند و از طرف دیگر مردم هستند که چقدر احساس و درک از خطر دارند و چگونه پروتکل ها و محدودیت های کرونایی را رعایت می کنند.
ثبت دیدگاه