خیز عربستان برای گردشگری به روایت اکونومیست

اکونومیست نوشت: اگر عکس های خانواده سلطنتی در همه جا نبود، بازدیدکنندگان شهر أَبْهَا‎ (Abha) ممکن بود فراموش کنند که در عربستان سعودی هستند. کوه های سرسبز و مملو از درختان عرعر و دره های مه گرفته که در آن کشاورزان مشغول کار هستند و زنبور عسل را در مزارع پلکانی پرورش می دهند، چیزهایی هستند که در مقابل دیدگان شما قرار دارد. میمون های گونه ی بابون نیز در کنار جاده ها صف کشیده، به دنبال غذا می گردند و گهگاه کیسه هایی را از بازدیدکنندگان بی خبر می دزدند.

سعودی ها مدت هاست که برای فرار از گرمای تابستان به این شهر در ۸۷۰ کیلومتری جنوب غربی ریاض، هجوم آورده اند. خارجی ها نیز به زودی آن را کشف خواهند کرد. صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان، اصلی ترین صندوق سرمایه گذاری دولتی این کشور، متعهد شده است ۱۱ میلیارد ریال (۲٫۹ میلیارد دلار) برای ساخت ۲۷۰۰ اتاق هتل و ده ها جاذبه گردشگری دیگر در منطقه هزینه کند. تا سال ۲۰۳۰ توسعه دهندگان امیدوارند سالانه ۲ میلیون بازدید کننده را به اینجا جذب کنند.

گردشگری یکی از عناصر کلیدی چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان به عنوان یک طرح اصلاحات اقتصادی با هدف از بین بردن اتکای پادشاهی سعودی به نفت است. این طرح پنج سال پیش توسط محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان رونمایی شد. دولت انتظار دارد گردشگری بزرگترین منبع مشاغل جدید در بخش خصوصی باشد که ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی و اشتغال را طی یک دهه ی آینده تشکیل می دهد. احمد الخطیب، وزیر گردشگری که امیدوار است طی ده سال آینده شاهد ۱۰۰ میلیون گردشگر داخلی و خارجی باشد، می گوید: این صنعت در راس برنامه ۲۰۳۰ ما قرار دارد.

عربستان سعودی پتانسیل های دست نخورده زیادی دارد. این کشور حتی تا سال ۲۰۱۹ ویزای توریستی ارائه نکرد با این حال، ۵۰ میلیون بازدیدکننده خارجی هر سال این پادشاهی را به مقاصد گردشگری کشورهای دیگر ترجیح می دهند. مقامات تلاش دارند توضیح دهند که چرا چنین اتفاقی رخ می دهد. این به یک سوال بزرگتر در مورد تلاش های اصلاحات اقتصادی اشاره دارد. عربستان سعودی برای دستیابی به اهداف خود باید شرکت ها و سرمایه گذاران خارجی را جذب کند. با این حال، مقامات تلاش می کنند تا دلیل قانع کننده ای برای اینکه چرا سرمایه گذاران خارجی نیز باید پادشاهی را انتخاب کنند، ارائه دهند.

شاهزاده محمد عمدتاً بر این اساس قضاوت خواهد شد که آیا می تواند برای ۲۱ میلیون شهروند عربستان سعودی که دو سوم آنها زیر ۳۵ سال هستند، شغل مناسب ایجاد کند یا خیر. شیوع کرونا، نرخ بیکاری را در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۰ به ۱۵٫۴ درصد رساند. از آن زمان تاکنون این نرخ کاهش یافته است. به طوری که در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۱ به ۱۱٫۳٪ رسید، که پایین ترین سطح در یک دهه است. این تا حدی بدان دلیل است که مردم محلی مشاغلی را انتخاب می کنند که نیاز به مهارت کمی دارد و قبلاً در اختیار مهاجران بود. سعودی‌ها اکنون مشغول کار هستند و قهوه دم می‌کنند، مناظری که یک دهه پیش قابل تصور نبود. زنان نیز در مشاغل مختلف حضور دارند. آنها در حال حاضر ۲۸ درصد از سعودی های شاغل را تشکیل می دهند که در مقایسه با ۵ سال پیش ۱۶ درصد افزایش یافته است.

با این حال، کاهش بیکاری تا حدی ناشی از نرخ مشارکت پایین است که در نیمه اول سال ۲۰۲۱ به میزان ۱٫۸ درصد کاهش یافت. در بالاترین سطح بازار کار، شغل کافی برای تحصیلکردگان سعودی وجود ندارد. نیمی از شهروندان بیکار حداقل دارای مدرک لیسانس هستند. از طرف دیگر، کارهای سطح پایین نیز بیشتر توسط خارجی ها انجام می شود که نیروی کار ارزان تری هستند. شهروندان هنوز فقط ۲۴ درصد از نیروی کار در بخش فروش و ۲۰ درصد در بخش مهمانداری را تشکیل می دهند. بیش از ۸۵ درصد از مشاغل در بخش ساخت و ساز، صنعتی که بیشترین افراد را استخدام می کند، توسط خارجی ها اشغال شده است.

با رشد اقتصاد، بازار کار نیز با آن رشد خواهد کرد. اما سرمایه گذاری مستقیم خارجی مورد نیاز برای رشد همچنان کند است. تا سال ۲۰۲۰، پادشاهی امیدوار بود که ۱۰ میلیارد دلار ورودی سالانه جذب کند. در حالی که سال گذشته فقط ۵٫۵ میلیارد دلار جذب شد. با این وجود، ماه گذشته شاهزاده محمد یک استراتژی سرمایه گذاری جدید را اعلام کرد که وعده ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سال را تا سال ۲۰۳۰ می دهد. این رقم بیش از کل سرمایه گذاری خارجی ای است که در دهه گذشته در این کشور انجام شد. این یک مشکل در سراسر دولت است. مقامات اهداف بلندپروازانه ای را تعیین می کنند، از دستیابی به آنها باز می مانند و سپس به سادگی هدف بالاتری را در نظر می گیرند. یک مشاور شرکت های چند ملیتی می گوید: ولیعهد بازخورد کافی از شرایط واقعی ندارد. زیرا افراد بله قربان گو در اطرافش زیاد هستند.

واقعیت این است که سرمایه‌گذاران بالقوه از فضای کسب‌وکار در کشوری که تحت سلطه یک نفر است، نگران هستند. به طور مثال، آنها در سال ۲۰۱۷ هنگامی که شاهزاده محمد ده ها تاجر و خانواده سلطنتی را به اتهام فساد بازداشت و بسیاری از دارایی آنها را در قبال آزادی شان ضبط کرد، عصبانی شدند.

قبلاً به شرکت های چندملیتی گفته شده بود که تا سال ۲۰۲۴ مقر منطقه ای خود را به پادشاهی منتقل کنند، وگرنه در خطر از دست دادن قراردادهای دولتی هستند. ماه گذشته، دولت عربستان سعودی اعلام کرد که ۴۴ شرکت از جمله زیمنس و یونیلیور، دفاتر خود را در ریاض افتتاح خواهند کرد. این فشار باعث نارضایتی مدیران شرکت های مستقر در مکان هایی مانند دبی شده است که کمتر محافظه کار هستند و امکانات رفاهی بهتری ارائه می دهند.

عربستان سعودی در تلاش است تا به کاهش محدودیت های اجتماعی که زمانی سختگیرانه بود، بپردازد. مثلاً، آخر هفته قبل از هالووین، جوانان سعودی در یک فروشگاه لوازم مهمانی حضور یافتند و به خرید وسایلی همچون ماسک‌های هیولا و لباس‌های سکسی پرداختند. چندی پیش فروش چنین کالاهایی با برخورد پلیس مذهبی روبرو می شد. صاحب فروشگاه می گوید: آنها اکنون هیچ کنترلی بر ما ندارند. تنها نگرانی من این است که بستگان بسیار محافظه کارم متوجه شوند که برای امرار معاش چه می کنم.

همچنین، پارتیشن هایی که بخش مردان مجرد را از خانواده جدا می کرد در رستوران ها کنار گذاشته شده است. جوانان سعودی در سینماهایی که برای دهه‌ها نمی توانستند به آنجا بروند به تماشای فیلم‌هایی مانند «تل ماسه» می پردازند. در همین ارتباط، در ۲۰ اکتبر، صدها هزار نفر در ریاض در کنسرت پیت بول، خواننده آمریکایی شرکت کردند.

باید توجه داشت که شهروندان سعودی سالانه مبالغ زیادی را برای تفریح و خوش گذرانی در کشورهای دیگر صرف می کنند. مقامات سعودی امیدوارند بتوانند شرایطی را به وجود بیاورند که این مبالغ در داخل کشور هزینه شود و برای کشور سودمند باشد.کرونا تا حدی نشان داد که کسب و کارها و تجارت تا چه حد به لندن و دبی فرار می کنند.

در سه ماهه دوم سال جاری، هتل های عربستان سعودی ۲٫۲ میلیارد ریال (۵۹۰ میلیون دلار) تراکنش های بیشتری داشته اند که ۷ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۱۹ را نشان می دهد.

شاهزاده هیفا آل سعود، که بر استراتژی ملی گردشگری نظارت دارد، می گوید: «این درآمد از خود مردم سعودی بود.»

با این حال، از آنجا که سعودی‌ها مشاغل کم‌درآمدی دارند و دولت یارانه خود را کاهش می‌دهد، پول کمتری برای خرج کردن آنها وجود خواهد داشت. قیمت بنزین از سال ۲۰۱۵ بیش از دو برابر شده است. دولت در سال ۲۰۱۸ مالیات بر ارزش افزوده ۵ درصدی را وضع کرد و سال گذشته آن را به ۱۵ درصد رساند.

صنعت گردشگری به بازدیدکنندگان خارجی نیاز دارد. بازدیدکنندگان می توانند به غیر از ابها، از مناطق طولانی ساحل بکر دریای سرخ و مکان‌های تاریخی مانند ویرانه‌های نبطی لذت ببرند. هیچ کس نمی تواند مقامات گردشگری عربستان را به کمبود خلاقیت متهم کند. در ماه اکتبر طرحی با عنوان The Rig  در عربستان اعلام شد که در راستای تغییر کاربری یک سکوی نفتی فراساحلی به تفرجگاه و پارک موضوعی بود.

البته عربستان برای گسترش صنعت توریسم خود با مشکلاتی مواجه است. به طور مثال، این کشور محافظه کار باید به سمت افتتاح هتل های مدرن توسط برندهای لوکس برود. باید در این مورد تصمیم بگیرد که مجوز استعمال نوشیدنی های الکلی را بدهد یا خیر و این ها چالش های مهمی هستند. از سوی دیگر، ریاض در بازار گردشگری حلال، با رقابت شدیدی از سوی ترکیه و مالزی مواجه است که مکان‌های ارزان‌تر و معتبرتری را ارائه می دهند.