رود ارس از منطقه آرپا چای در آناتولی ترکیه سرچشمه می‌گیرد.این رودخانه از مرز ترکیه، نخجوان جلفا و ارمنستان گذشته و پس از گذر از مرز ایران وارد جمهوری آذربایجان شده و به رودخانه کورا می‌ریزد.
این روخانه پس از پیوستن به آرپاچای؛ مرز مشترک ایران و جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان را تا محلی به نام بهرام تپه تشکیل می‌دهد و بعد از طی حدود ۱۰۰۷۲ کیلومتر مسافت به دریای خزر می‌ریزد.
سالهاست که کارشناسان نه تنها درایران بلکه دردیگر کشورهای همسایه ترکیه یعنی عراق وسوریه هم درباره عواقب سد سازی های ترکیه برروی رود ارس در قالب دو پروژه “گاپ” و ” داپ ” هشدار می دهند.
براساس اطلاعات موجود،ترکیه درقالب پروژه “گاپ” ۲ سد بسیار بزرگ بر سر منشا رودهای «دجله و فرات»؛ بزرگ‌ترین رودهای جاری در کشور عراق ساخته که ممکن است تبعات جدی را به این کشور وهمچنین سوریه تحمیل کند.
درباره ایران هم ترکیه پروژه ای به نام “داپ” را درحال اجرا دارد که درقالب آن قرار است ۲۷سد و ۲۶دریاچه مصنوعی بر سرشاخه‌های ارس احداث شود.
به باور کارشناسان، تداوم اقدامات ترکیه در اجرای پروژه داپ علاوه بر خشکاندن ارس ، بر ورودی آب به دریای خزر هم تأثیر دارد و تبعات آن به طور مستقیم متوجه ایران خواهد شد.
احمد کاظمی، کارشناس حوزه اوراسیا ،در مورد پیامدهای سدسازی های ترکیه و تاثیر آن بر رود ارس می گوید: این اقدام می تواند به مراتب ده ها برابر از فاجعه زیست محیطی در سیستان و بلوچستان بدتر باشد. ترکیه در قالب طرح «داپ» تعداد قابل توجهی سد بر روی ارس احداث می کند. بعضی از این سدها مانند سد “کاراکورت” سال ۱۴۰۱ افتتاح شده و حدود ۳۰ الی ۴۰ درصد از آب ورودی ارس به سمت ایران، ارمنستان و جمهوری آذربایجان را کاهش داده است. سدهای دیگری مانند «سویله مز ، مرت و نارین قلعه و قارص» نیز در حال احداث هستند.
وی می افزاید:چرا ما باید به عنوان یک ایرانی نسبت به این سدسازی ها حساس باشیم؟ تجربه ترکیه در سدسازی سال های گذشته ؛ یعنی بر دجله و فرات درقالب پروژه «گاپ» گویای همه چیز است: خشکسالی و تبدیل ۵.۶ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق و سوریه به بیابان، ایجاد مشکلات اقتصادی، انسانی، بهداشتی و مسائل مهاجرتی و همچنین تخریب محیط زیست از جمله مواردی است که این اقدامات در پی داشته است.
کاظمی در پاسخ به این سوال که سد سازی های ترکیه چه تبعاتی در آینده نه چندان دور متوجه ایران خواهد کرد، ادامه می دهد : در ایران میزان وابستگی به آب های فرامرزی حدود ۱۰درصد است اما در مناطقی مانند دشت مغان(دراستان اردبیل) به ۸۰درصد می رسد. همان طور که می دانیم دشت مغان حدود ۱۵ درصد در تکمیل زنجیره امنیت غذایی ایران نقش دارد و هنگامی که آب ارس در سمت ایران کاهش پیدا کند، کشت در دشت مغان به شدت لطمه خواهد خورد .همچنین مشکلات اقتصادی از جمله کاهش امنیت غذایی، بحث مهاجرت از شمال غرب، بیکاری، مسائل زیست محیطی و گرد و غبار از جمله مسائل تهدیدآمیز در این زمینه محسوب می شوند.
این کارشناس حوزه اوراسیا تصریح می کند: افکار عمومی ایران باید نسبت به اقدامات ترکیه درحوزه سدسازی بر ارس حساس باشد. ترکیه در تلاش است تا این موضوع در نزد افکار عمومی آشکار نشود. چرا که در پروژه گاپ وسدسازی ترکیه روی دجله وفرات، وقتی مسائل آشکار شد خیلی از شرکت های غربی از این پروژه خارج شدند.
حمیدچیت چیان، وزیر اسبق نیرو هم دراین باره می گوید: از آنجا که ترکیه سدهای بزرگی برروی دجله وفرات ساخته و آب آنها در همان بالادست مصرف می شود، تاثیر زیادی روی رودخانه های دجله و فرات گذاشته و یکی از عامل های اصلی پدیده ریزگرد در ایران است.
وی می افزاید:بخش قابل توجهی از رخدادهای هورهای ایران و عراق به ویژه پدیده ریزگردها ناشی از سدسازی های ترکیه است.
کاهش آب ارس وامنیت غذایی
درهمین حال، برخی کارشناسان معتقدند اگر فکری برای توقف پروژه های سدسازی ترکیه برسرشاخه های ارس نشود، احتمال کاهش شدیدی موجودی آب آن وایجاد تبعات برای امنیت غذایی کشور وجوددارد.
آقاخان بهزاد،متخصص اگروتکنولوژی و زراعت دراین باره می گوید:در سال ۱۳۷۹، آورد آب رودخانه ارس، هشت میلیارد متر مکعب بود که در سال ۱۳۹۱ این رقم به پنج میلیارد متر مکعب کاهش یافت و امروز آورد رودخانه ارس به میزان ۲.۷ میلیارد متر مکعب است. وی می افزاید: این موضوع ، مناطق
حاشیه ای رودخانه ارس از منطقه “دم قشلاقی ماکو” تا “تازه کند پارس آباد” را در وضعیت بحرانی قرار داده که عامل اصلی آن احداث سدهایی در استان قارص( کاراکورت) ترکیه بوده که در سال ۲۰۲۰ با حجم ۱.۷ میلیارد مترمکعب آبگیری شده است.
بهزاد تصریح می کند: در صورتی که دو سد دیگر این منطقه با نام های “توزلوجا” و “سویله مز” آبگیری شود، هیچ آورد آبی از شاخه ” گول داغ ترکیه” به ایران نخواهد آمد و آورد آب رودخانه ارس به ایران تنها از منطقه آرپاچایی ارمنستان خواهد بود .
همچنین فرشید شکرخدایی،عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانیایران دراین باره اظهار می کند: تکمیل پروژه داپ توسط کشور ترکیه، سهم ایران از منابع آبی در حوضه آبریز ارس را بین ۲۵ تا۳۰ درصد کاهش می‌دهد. قطع یا کاهش آورد رودخانه مرزی ارس توسط ترکیه منجر به مشکلات جدی برای تأمین آب شرب و کشاورزی مناطق پایین‌دست می‌شود.
وی می افزاید:کاهش حقآبه از حوضه آبریز رودخانه ارس، علاوه بر تأثیر برمنابع آب شرب، از حاصلخیزی زمین‌های کشاورزی در ایران و سایر کشورهای پایین‌دست این حوضه نیز خواهد کاست. علاوه بر این، تهدیدی برای امنیت غذایی کشوراست. شکل‌گیری پدیده مهاجرت نیز از جمله چالش‌های قابل پیش‌بینی در حوضه رود ارس خواهد بود که دست کم سه استان اردبیل و آذربایجان های شرقی و غربی از آن متأثر خواهند شد.
لزوم جدی شدن دیپلماسی آب
وضعیتی که کارشناسان از سد سازی های بی رویه ترکیه بر روی رود ارس وتبعات آن ترسیم می کنند، لزوم فعال شدن جدی دیپلماسی آب در دولت وحاکمیت وحساس کردن افکار عمومی دراین باره را ضروری می سازد.
گردهم آوری کارشناسان متخصص وبررسی اسناد ومدارک تاریخی وهمچنین اصول و
راه حل های حقوق بین الملل دراین خصوص ؛ درکنار کمک خواهی از افکار عمومی ویاری گرفتن از
ظرفیت های فضای مجازی وراه اندازی
کمپین ها،می تواند دراین باره موثرباشد.
همچنین می توان از ظرفیت کارشناسی دیگر کشورهایی که از سدسازی های ترکیه بر روی رود ارس آسیب دیده یا خواهند دید هم استفاده کرد وبا اطلاع رسانی های مداوم ، از سازمان های
بین المللی خواست ترکیه را دراین خصوص تحت فشار قرار دهند.
همان گونه که کارشناسان هشدار داده اند تبعات سد سازی های ترکیه برارس کم کم در شمال غربی ایران درحال آشکار شدن است وبیم آن می رود که کشت وکار در دشت استراتژیک مغان تحت تاثیر قرا ربگیرد وبه چرخه امنیت غذایی کشور لطمه وارد کند.
لذا وزارت نیروبه عنوان دستگاه تخصصی ومسئول نباید اجازه دهد برخی مصلحت اندیشی ها ومماشات هایی که درباره حقابه هیرمند با گروه طالبان صورت گرفت، درمورد ارس تکرار شده و ترکیه اجازه تداوم اجرای طرح های نامناسبش را بیابد.
درواقع ،این وزارتخانه می باید با اطلاع رسانی مستمر به مقامات ارشد کشور وهمچنین افکار عمومی،حرکتی ملی رابرای نجات منابع آبی کشور دریکی از حاصلخیزترین نقاط ایران آغاز وتا حصول به نتیجه، مدیریت کند.
*منبع /اطلاعات آنلاین
ثبت دیدگاه