گفتگو از محمد زند کریمخانی
تـا چنـدى پیـش، اعتیـاد را یـک آسـیب اجتماعـى مـى دانسـتم و بـراى شـناخت بیشـتر این بـه سـراغ مدیرکل تحقیقـات و آمـوزش سـتاد مبـارزه بـا مـواد مخـدر رفتـم. نخسـتین نکتـه اى کـه دکترحمیدرضـا صرامى اشـاره کرد این بـود که آسـیب اجتماعـى، موقعیت دیـروز مـواد مخـدر بـود. امـروز یـک پلـه بالاتـر آمـده و بـه مسـئله اجتماعى تبدیـل شـده و اگـر بـى تفـاوت باشـیم بزودى شـاهد بحـران اجتماعـى اعتیاد خواهیـم بـود.
آقاى دکتر فرهنگ یارى گرى چیست؟ یـارى گرى یعنـى تمام آحـاد جامعه در قبال افراد بیمار اعتیاد مسـئول هسـتند و در برابـر مسـئله اجتماعـى اعتیـاد، واژه بـه مـن چـه؟ بـى معناسـت. یـارى گـرى آنقـدر مهم اسـت کـه به شـعارى جهانـى در ریشـه کنـى معضـل اعتیـاد تبدیل شـده اسـت و تمام تـلاش فعلان خیرخواه و انسـان دوسـت این اسـت که یـارى گـرى از مرحلـه شـعار بـه مرحله فرهنگـى نهادینـه شـده حرکـت کنـد. لـذا همـگان بایـد مشـارکت کنیـم تـا ریشـه اعتیـاد کنـده شـود. یـارى گرى یعنـى گـذر از مـن اجتماعـى بـه مـاى اجتماعـى. آیا مواد مخدر و مصرف آن به مرحله بحرانى جهانى رسیده است؟ بلـه همین طور اسـت. بحـران هایى که امـروزه جامعه جهانـى با آن روبرو اسـت عبارتنـد از مشـکلات زیسـت محیطى، تهدیـدات هسـته اى، فقر و مـواد مخدر و روان گـردان هـا. در حقیقـت امـروزه بحـث مـواد مخـدر و روانگردان هـا یکى از چهـار بحـران جامعـه جهانـى تلقـى مـى شـود. سـوال اساسـى از اینجـا آغاز مى شـود که مـا با گذشـت تقریبـا ۱۱۰ سـال از اولیـن کنفرانـس جهانـى که در شـانگهاى چیـن بـا حضـور کشـورهاى متعـددى صـورت گرفـت و قرار شـد در جهت مهـار و کنترل اعتیاد اقـدام کنند بـا گذشـت ۱۱۰ سـال، امـروزه نـه تنها مـواد مخـدر مهـار نشـده بلکـه شـاهد چنـد موضوع اساسـى هسـتیم. اولیـن موضـوع ایـن اسـت کـه اعتیـاد و مـواد مخـدر بـه عنـوان یـک تهدیـد اسـتراتژیک، تهدیـد چندوجهى، تهدید چنـد سـببى و تهدیـد سیسـتماتیک، بـه یـک بحـران جهانـى، بیـن المللـى و تهدیـد علیـه امنیـت اخلاقـى، امنیـت اقتصـادى، اجتماعـى، فرهنگـى و بهداشـتى جوامـع قرارگرفته اسـت. این تهدیـد باعـث شـده تـا جوامـع بـا روند افزایشـى تولیـد و مصـرف مـواد مخـدر روبـرو شـوند. به طـورى که در ۱۲ سـال اخیـر تعـداد مصرف کننـدگان مـواد در جامعـه جهانـى از ۲۰۸ میلیـون نفـر به ۲۷۱ میلیون نفر رسـیده که رشـدى ۳۰ درصـدى را نشـان مـى دهـد. نکتـه دوم على رغـم همـه مبارزاتى که در جامعـه جهانـى صـورت گرفته بحث الگوهاى مصرف اسـت. متاسـفانه امروزه ّ جامعـه جهانـى بـا چنـد الگـوى تطـور یافتـه مصـرف مـواد یعنـى بـا تغییرات مـداوم شـبه افیـون هـا، آمفتامیـن هـا قـرص هاى کوکاییـن و روانگـردان هاى جدید گرفتار شـده اسـت. مافیـاى مواد مخـدر در جامعـه جهانـى چـون بـا یک گـردش مالـى ۱۶۰۰ میلیـارد دلارى در سـال بـا سـود خالـص ۵۰۰ میلیـارد دلار در سـال مواجه شـده به دنبـال این اسـت که انواع مـواد روانگـردان جدید را تولیـد کنـد. درسـال ۲۰۰۹ تقریبا ۱۶۶ نـوع روانگردان وجود داشـت و امـروزه از ۸۰۳ نوع هم گذشـته اسـت یعنى رشـد ۷۰۳ درصـدى را در کمتـر از ۱۰ سـال شـاهد هسـتیم. نکتـه سـوم ایـن اسـت کـه علـى رغـم مبـارزات جهانـى بسـیار، سیسـتم مواد مخـدر از دفـاع پنهـان شـروع کـرده، شـبکه-هاى سـایبرى و ماهـواره اى را بـه کمـک گرفتـه تـا بـا برنامـه سـازى، باورهـاى غلـط را بـه نوجوانـان و جوانان تبلیـغ و ترویـج کننـد تـا مشـترى هاى جدیدتـرى را جـذب کننـد. همچنیـن در پولشـویى ها، درحـوزه سـیاه اقتصاد مـواد مخـدر عـلاوه بـر تبلیـغ و ترویـج الگوهـاى مصـرف از اقتصـاد کثیـف و پـول هـاى حـرام مـواد مخـدر هـم اسـتفاده کنـد.
گویا برخى کشورها مصرف مواد مخدر را آزاد مى دانند، درست است؟ یـک نکتـه نگـران کننـده ایـن اسـت کـه برخـى از کشـورهاى توسـعه یافتـه بــا بهانــه آزادى فــردى بــه دنبــال ضابطــه منــد کــردن و قانونمندســازى مصـرف مـواد مخـدر هسـتند. امـروزه در ۱۴ ایالــت آمریــکا مصــرف مــارى جوانــا را آزاد کــرده انــد. در کانــادا ، اروگوئـه و برخـى کشـورهاى آفریقـاى جنوبــى هــم مصــرف مــواد قانونمنــد شــده اســت. دلیــل آنهــا هــم ایــن اســت در ظاهــر ادعــا مــى کننــد کــه مــا قانــون شــخصى افــراد را رعایــت مــى کنیــم امــا در عمــل بــه دنبــال نابــودى نســل جــوان هســتند.
وضعیت مواد مخدر در کشور همسایه شرقى ما چگونه است؟ در کشـور افغانسـتان مشـاهده مـى کنیـم کـه در سـال ۲۰۰۱ میـزان کشـت خشـخاش ۱۸۵ تـن در سـال بـود و امـروزه و در طـول ۱۸ سـال اخیر بـه بیـش از ۹۰۰۰ تـن رسـیده اسـت. آمریکاییهـا به دنبـال این هسـتند که با افزایش کشـت خشـخاش در افغانستان بـه پـول هنگفتـى برسـند تـا هزینـه جنـگ یمـن، درگیـرى هـاى داخلـى عراق و کشـورهاى منطقه را در بیاورند و حضور خود را در منطقه اسـتمرار دهند. لذا مدتى اسـت کـه در افغانسـتان علاوه بـر تولید فـراوان تریـاک، شیشـه افغانى هـم تولید مى شـود که مـى توانـد براى کشـور ما مشـکل سـاز باشـد. به کشور خودمان برگردیم، وضعیت مواد مخدر در کشور ما چگونه است؟ در ایـران، مـا بـا چنـد موضـوع مواجـه هسـتیم. اول اینکـه آهنـگ سـریع تحـولات سـبب شـده کـه نوجوانـان و جوانانـى کـه بـه عرصـه تحـولات و تغییـرات ورود کـرده انـد بـا ترافیکـى از آسـیب هـا و شـوکهاى اجتماعـى مواجـه شـدند. مـواد مخـدر، مشـروبات الکلـى، روابـط سـوء اخلاقـى، خشـونت و اختـلالات روانـى و فضـاى مجـازى و غیـره… از عوامـل این ترافیک آسـیب ها هسـتند که جغرافیاى وسـیعى از کشور را بـه خـود مشـغول کـرده اسـت. از یـک طـرف دشـمن در ایـن آهنـگ تغییـر و تحـولات، سـبک زندگى فاسـد تحـت تاثیر مـواد و گرفتار شـدن جوانان را ترغیـب مـى کنـد و از سـوى دیگر بى تعادلـى و ضعـف سـاختارهاى خـرده نظـام اجتماعـى مـا در تولیـد فشـار و ارتقـاى سـطح مشـارکت و اعتمـاد، خـرده نظـام اقتصـادى مـا در مواجـه آحـاد جامعـه با فقـر و تـورم و بیـکارى، خـرده نظـام فرهنگـى مـا و روزمرگـى دسـتگاه هـاى فرهنگـى و عـدم آمـاده کـردن جوانـان بـراى ورود بـه این حجم و مقابله با آسـیب ها، سـبب چنـد پیامد بـراى مـا شـده اسـت.
آیا مى شود به این پیامدها اشاره کرد یا جزء خطوط قرمز است؟ بـراى روشـنگرى عـام و خـاص، حتمـا بایـد اشـاره شـود. لـذا بایـد بگویـم، ۱ – مشـکلات روانى در کشـور متنوع شده- اسـت. بـه گونـه اى کـه براسـاس تـازه تریـن تحقیـق ۲۳/۶ درصـد از جمعیت ۱۵ تـا ۶۴ سـال کشـور بـا اختـلال اضطـراب، افسـردگى، سـایکوتیک و توهـم روبـرو هسـتند. ۲ – ایجـاد شـکاف نسـلى در جامعـه امـروز ما. ۳ – ریشـه هاى سـنت از قبیل خانـواده تضعیف شـده اسـت. ۴ – فریب هـاى فرهنگـى رونـق گرفته اسـت. ۵ – سـلطه کمیـت بر کیفیـت زندگـى غلبه یافتـه اسـت و سـبب شـده کـه میـزان نـرخ شـیوع مصـرف مـواد در سـنین ۱۵ تـا ۶۴ سـال کشـور بـه ۵/۴ درصـد رسـیده اسـت به گونه اى کـه ۲ میلیون ۸۰۲ هـزار۸۰۰ نفـر مصـرف کننـده مسـتمر مواد داریـم و ۱ میلیـون و ۶۰۰ هـزار نفـر مصـرف کننـده غیرمسـتمر داریـم. یعنـى ۴ میلیـون و ۴۰۲ هـزار و ۸۰۰نفـر از جمعیـت ۱۵ تـا ۶۴ سـال کشـورگرفتـار مصـرف مـواد مخـدر هسـتند .
این آمار بیشتر شامل چه افرادى مى شوند؟ ایـن آمـار یکسـرى اتفاقات نامناسـبى را بـراى مـا رقـم زده اسـت. اول اینکـه متاسـفانه ۲۰ درصـد افـراد معتـاد کشـور داراى تحصیـلات دیپلـم تـا دکتـرا هسـتند. در این ۲ میلیـون ۸۰۲ هـزار۸۰۰ نفـر مصـرف کننده مسـتمر، ۸۰ درصدشـان شـاغل هسـتند. از ایـن تعـداد ۱۵۶ هـزار نفرشـان زن هسـتند معنـاى ایـن حـرف این اسـت کـه متاسـفانه کشـور بـا ورود افـراد تحصیلکـرده، شـاغل و زنـان بـه جرگـه معتادان مسـتمر دچـار گرفتارى شـده اسـت. دومیـن پیامـد منفـى، بحـث الگـوى مصـرف مـواد اسـت. در کشـور الگـوى مصـرف تریاک، هرویین، کـراک افغانى، مـارى جوانا و شیشـه از مصـرف موردى به صـورت مصرف مخلـوط آنهـا تبدیل شـده اسـت که خطـرى مضاعف اسـت. سـوم، عـلاوه بـر جامعـه، مـدارس و دانشـگاه ها هـم گرفتار شـدند بـه گونه اى کـه در دبیرسـتان هـا و هنرسـتان هـا ۲/۱ درصـد بـه شـیوع مصـرف مواد مبتـلا هسـتند و در دانشـگاه هـاى دولتى کشـور ۴/۷ درصد از دانشـجویان دانشـگاه هـاى دولتـى، اعتیـاد بـه مواد دارنـد. متاسـفانه در جمعیـت کارگـرى هـم ۲۲/۳ درصـد کارگـران مبتـلا بـه مصـرف مـواد مخـدر هسـتند. دریـک جمـع بنـدى مـى تـوان گفـت جمعیت عمومى نـرخ شـیوع ۵/۴ درصـد، دانش آمـوزان ۲/۱ درصـد، دانشـجویان ۴/۷ درصد و کارگـران ۲۲/۳ درصد و به گونه اى همـه اقشـار مختلف هم وطنـان اعم از زن و مـرد، دانـش آمـوز، دانشـگاهى، کارگـر، بیـکار، ورزشـکار و غیـره و غیره درگیـر معضـل اعتیـاد شـده انـد. یعنى اعتیـاد از یـک مسـئله اجتماعـى عبـور کـرده و بـه یـک مسـئله بـزرگ و حـاد اجتماعـى و فراگیـر بـا یک شـیوع قابل توجـه در جامعـه تبدیـل شـده اسـت. حتـى ۸۵ درصد معتادان پـس از درمان دوبـاره بازگشـت بـه مـواد دارند.
جناب صرامى، با این وضعیت جامعه چه باید کرد؟ چه کنیم که آسیب هاى اجتماعى که به مسئله اجتماعى تبدیل شده اند به بحران اجتماعى تبدیل نشود؟ مهمتریـن راه موفقیـت کشـورها در برخـورد بـا مسـئله اعتیـاد، بـاور بـه اجتماعـى شـدن مبـارزه با ایـن معضل اسـت. این کشـورها به اعتیاد بـه عنوان یک بیمـارى اجتماعـى نـگاه کردند لذا هـر بیمارى هـم راه حلـى دارد. در بحث اجتماعـى شـدن مبارزه بـا اعتیـاد ما به دنبـال چند هدف هستیم. ۱ – توانبخشـى. آحاد جامعـه را در برابر آسـیب هـاى اجتماعـى اعتیـاد توانمند کنیـم. یعنى مـردم، فاعل شـوند در برابر بیمـارى نـه منفعل. ۲ – تقویـت نظـام حساسـیت سـازى در جامعـه. ایـن نظـام حسـاس سـازى توسـط نهادهـاى اجتماعـى، نقـش آفرینـان و بازیگـران عرصـه هـاى اجتماعـى و گـروه هـاى مرجـع بایـد صـورت گیـرد. وقتـى ۹۲ درصـد مـردم اعـلام مـى کننـد کـه اعتیـاد اولیـن نگرانـى آنهاسـت بـه ایـن معناسـت که تمامى دسـتگاه هـاى دولتـى، فرهنگى و اجتماعـى بایـد این حسـاس سـازى را ابتـدا بـراى خـود و سـپس بـراى مـردم ایجـاد کننـد. ۳ – ایجـاد مـوج و جریـان سـازى اجتماعـى. بـراى اینکـه بتوانیـم یـک مـوج ایجـاد کنیم بایـد از مرحلـه ى من اجتماعـى بـه مـاى اجتماعـى حرکـت کنیـم. باید آحـاد جامعه بپذیرنـد که در جهاد مقـدس علیه مـواد مخـدر حضور داشـته باشـند. ۴ – ظرفیـت سـازى بایـد انجـام گیـرد. مـا ۱۰۷ هـزار واحد آموزشـى در کشـور داریـم. یـک میلیـون کادر آموزشـى در مـدارس هسـتند. بیـش از ۲۰ میلیـون خانـوار داریـم. بالـغ بـر ۲۰۰ هـزار نفـر اسـتاد دانشـگاه داریـم. تقریبـا ۶ میلیـون کارمنـد دولـت و ۵ میلیـون دانشـجو داریـم. متاسـفانه بهـره گیرى از ایـن قابلیـت هـاى اجتماعـى را جدى نگرفتیـم. تـا زمانى کـه ایـن ظرفیت ها عملیاتـى نشـوند، جامعـه یـک جامعـه تماشـاچى خواهـد بـود. اگـر سیاسـت هـاى تجویـزى دولتـى بـه سیاسـت هـاى مردمـى تغییـر یابـد آنـگاه مـى توانیـم بگوییـم اجتماعـى شـدن توانسـته اسـت تمامى لایـه هاى خرد، میانـى و کلان جامعـه را علیه مواد مخـدر بسـیج کنـد. ۵ – ایجـاد کرسـى هـاى گفتمـان اجتماعـى. اگر دولـت، شـهروندانى پویا و گویـا را بخواهـد بایـد صـداى مـردم را بشـنود. کرسـى هاى گفتمـان فرهنگى در دانشـگاهها، مـدارس، کارخانـه هـا و پارکهـا بایـد ایجـاد شـود تـا گفتمـان اجتماعـى بـه اهتمـام اجتماعـى تبدیل شـود. متاسـفانه میـزان تولیـد علـم بـا موضـوع اعتیـاد در دانشـگاه هـا ۳/۸ درصـد اسـت ایـن بسـیار کـم اسـت. ۶ – پیوسـت هاى فرهنگـى و اجتماعى. متاسـفانه بسـیارى از طرحهاى عمرانى و اقتصـادى ایجـاد مـى شـود، پیوسـت فرهنگـى نـدارد. ایـن اسـت کـه در عسـلویه، نگرانـى هـا از افزایـش اعتیـاد زیـاد شـده اسـت. ۷ – نهـاد خانـواده. تقریبـا ۸۵ درصـد شـخصیت زیـر ۷ سـالگى در خانـواده شـکل مـى گیـرد و ۱۵ درصـد مابقى در سـنین بالاتـر. اگر آمـوزش صحیـح را از خانـواده هـا آغـاز کنیـم یعنـى بیـش از ۲۰ میلیـون خانـوار را درگیـر شـناخت آثار سـوء مـواد مخدر و پیشـگیرى از آن کـرده ایـم. ۸ – تقویـت تعاملات بین بخشـى. یعنى دسـتگاه هاى فرهنگـى با سـازمان هاى مردم نهـاد بایـد تعاملـى دائمى داشـته باشـند. دسـتگاه هـاى فرهنگـى نبایـد سـازمان هـاى مـردم نهـاد را رقیب خود بداننـد بلکه بایـد آنها را مشـارکت داده و از ظرفیـت آنـان اسـتفاده کنند. ۹ – نسـخه هـاى بومـى. در اجتماعـى شـدن بـا توجـه بـه شـرایط محیطـى اسـتانها و محله هـا اقدامات پیشـگیرى انجـام شـود. رفتـار بـا فرزنـدان طـلاق، حاشـیه نشـین هـا، فرزنـدان معتادین، افـراد داراى اختـلالات رفتـارى، بـى بضاعتـان، افـراد تنهـا و گوشـه گیـر و غیـره هـر کـدام نسـخه اى مجـزاى رفتـارى مـى طلبـد. ۱۰ – صبـر. کار فرهنگـى نیـاز بـه صبر کثیـر دارد. میـوه کار فرهنگـى زودرس نیسـت بایـد ۱۰ تـا ۲۰ سـال صبـورى کرد. اجتماعى شـدن یـک فرایند زمانبر اسـت. بایـد شـیوه هـاى همسـردارى و صبـورى را بـه جوانـان بیاموزیم تـا از هر ۵ ازدواج ۱/۷ درصـد آن بـه طـلاق ختم نشـود. ۱۱ – شـناخت نقشـه خلقـى جامعه.
ما نمـى دانیم کـه بـه جوانان چـه بگوییم؟ چگونـه بگوییم؟ بـا چه ابـزارى بگوییم؟ در چـه زمانـى بگوییـم؟ توسـط چـه کسـانى بگوییـم؟ جـوان مـا مشـکل خودشناسـى، هویـت یابـى و اجتماعـى شـدن دارد. چگونـه مـى تـوان او را توانمنـد کـرد و بـا آمـوزش صحیـح بـه بهتریـن شـکل اجتماعـى شـود. -۱۲ بهـره گیـرى از ظرفیـت هـاى دینـى. اسـلام در ۱۴۰۰ سـال پیـش نسـخه تقـوا و خودکنترلـى را بـراى نوع بشـر صـادر کـرد امـا آیـا مـا به درسـتى نسـخه تقـوا را به جوانـان خویـش پیاده سـازى کـرده ایـم. حـوزه هـاى دینـى بایـد تقـوا را بـا زبـان نوجوانـان و جوانان بـه آنهـا منتقـل کننـد.
در این میان وظیفه رسانه ها چیست؟ رسـانه هـا بایـد عملیـات روانـى علیـه فریـب فرهنگـى ایجـاد کننـد. عملیات فریـب ایـن اسـت کـه برخـى رسـانه ها مـدام تبلیـغ داروهـاى لاغـرى، ضـد خـواب، خـواب آور، چاقـى، بیـدارى بـراى امتحـان کنکـور، تقویـت قـواى جنسـى و غیـره مـى کننـد. مصـرف چنیـن داروهایى خـود اعتیادآور اسـت لـذا رسـانه هـاى خـودى بایـد برعلیـه ایـن تبلیغـات، عملیـات روانـى کنـد و سـطح آگاهـى و شـناخت جامعـه را بالا ببـرد. همچنیـن رسـانه ها بایـد آموزش هـاى مهارتـى را در اولویـت برنامـه هاى آموزشـى خـود قـرار دهنـد چـرا کـه زیسـت اجتماعـى امـروز بـدون مهارت امـکان پذیـر نیسـت.
به عنوان خاتمه کلام، آیا توصیه اى یا پیامى دارید؟ اگـر مـا بـه خـود نیاییـم در چشـم انـداز ۱۴۰۴ از تعـداد ۲ میلیـون ۸۰۲ هـزار۸۰۰ نفـر مصـرف کننده مسـتمر بـه ۳ میلیـون ۳۱۶ هـزار نفـر خواهیـم رسـید. اگـر تـلاش نکنیـم قطعـا الگوى مصـرف مـارى جوانـا بـه وفـور جایـگاه خـود را درکنـار دیگـر مـواد مخـدر موجـود در جامعـه پیدا خواهد کـرد. اگر تـلاش نکنیم رشـد تولید خشـخاش در افغانسـتان توسـط آمریکاییهـا در حـال رشـد اسـت و کار را بـراى مـا سـخت تر خواهـد کـرد. / ویرایش آرزو پاک
ثبت دیدگاه