در تمــام جهــان، ایــران و ایرانیــان را پیــش از آن و بیــش از آنکــه بــه صنعــت و معمــاری، فلاحت و زراعــت، غیــرت و همــت، وطــن دوســتی و جنــگاوری بشناســند، بــه فرهنــگ غنــی و تمدنــی کهــن یــاد می‌کننــد. روزگاری کــه کشــورهای غربــی اســیر فقــر و طاعــون، بیســوادی و جنگهــای قومــی قبیلــهای بودنــد، طالبــان علــم در دانشــگاههای ایــران ادبیــات، پزشــکی، شــیمی، معمــاری، ســتاره شناســی، سیاســت و فالحــت مــرور می‌کردنــد. فرهنــگ ایرانیــان بــا گذشــت روزگار نــه تنهــا دســتخوش ضعـف و نسـیان نشـد بلکـه بالندگـی آن بـه فراتـر از مرزهـای ایـن خـاک پرگهـر رسـید و دیگـر جوامـع نیـز بهـره بردنـد . امــا در عصــر کنونــی کــه شــاهد تولــد و تبلــور رســانه های نوظهــور تحــت وب هســتیم آیــا میتــوان شــاهد تعامــل و هم افزایــی میــان ایــن فرهنــگ غنــی و ســپهر رســانه های امــروز باشــیم؟ آیــا رســانه های نــو بــرای فرهنــگ ایرانیــان نقطــهای قــوت و فرصــت محســوب میشــوند و یــا منفــی و تهدیــد؟ آیــا فرهنــگ مقاومــت بــا فرهنــگ ایرانیــان در تعــارض اســت یــا تعامــل؟ ســوالات فــوق، ضرورتــی بــرای پاســخ جویی و پاســخگویی ایجــاب کــرد تــا در مصاحبتــی بــا مهنــدس لطــف اله ســیاهکلی، مدیرعامــل شــرکت صوتــی و تصویــری ســروش بــا ۴ دهــه تجربــه فعالیــت رســانه ای بــه گفتگــو نشســته و جــواب پرســش هایم را در بیــان ایشــان بــه ترتیــب ذیــل جســتجو کنــم.
جنــاب ســیاهکلی، ابتــدای گفتگــو از شــما میخواهــم کــه تعریفــی از فرهنــگ داشــته باشــید؟ درحقیقــت آنچــه بــه انســانها و جوامــع هویــت میبخشــد، فرهنــگ اســت. جامعــه انســانی را نمیتــوان منهــای فرهنــگ تصــور و تعریــف کــرد. انســان را بــا اندیشــه ها و داشــته های فکــری و فرهنگــی میشناســند. آداب و رســوم، نشـانه ها، علائـم، باورهـا و اعتقـادات، رفتـار، گفتـار و سـبک زندگــی در زمــرهی فرهنــگ یــک جامعــه اســت. حتــی حوزه هــای اقتصــاد، سیاســت، علــم، اجتماعــی، ارتباطــات و صنعـت و غیـره نیـز در ذیـل فرهنـگ قـرار دارنـد. فرهنـگ خــط و مشــی صحیــح تمــام حوزه هــای یادشــده را ترســیم می‌کنــد واّگرنه اقتصــاد بــدون فرهنــگ فســادآور خواهــد شــد. سیاسـت منهـای فرهنـگ فسـادآور اسـت و همینطـور تمـام بخشهــای جوامــع انســانی منهــای فرهنــگ، بــه فســاد ختــم میشــوند. درگذشــته، کاســب ّ ها و تجــار، علــم مکاســب میخواندنــد تــا حــال و حــرام در بازرگانــی را بهتــر بشناســند، غــش در معاملــه نداشــته باشــند، حــدود خمــس و زکات را آشــنا شـوند، ایـن رفتـار نشـان از وجـود فرهنگـی اخالقـی و غنـی در میــان ایرانیــان بــوده اســت. امــروزه هــم اگــر معامــات و قراردادهــای اقتصــادی همــراه بــا رعایــت اخالقیــات و فرهنـگ باشـد، فسـادی را شـاهد نخواهیـم بـود. بـه عبـارت روشــنتر، هرجــا فســادی هســت مطمئــن باشــید جایــگاه فرهنـگ در آن بخـش تهـی مانـده و اداره امـور در دسـت فـرد یــا افــرادی بیفرهنــگ اســت. اگــر بــه ایــن فرهنــگ، عبــارت رســانه را اضافــه کنیــم، تعریــف آن چگونــه میشــود؟ در بخــش فرهنــگ رســانهای بایــد گفــت کــه رســانه یکــی از ابزارهــای فرهنــگ اســت. چشــم، گــوش، قلــم، رادیــو و تلویزیــون و اینترنــت همــه رســانه و بلکــه همــه ابزارهــای فرهنــگ هســتند. ایــن رســانهها هــم تــا وقتــی در شــمول فرهنــگ قــرار دارنــد، تمدنســاز، انسانســاز و فرهنگســاز هســتند و اّل ابزارهــای رســانهای منهــای فرهنــگ، چیــزی بــه غیــر از عامــل تخریــب نخواهنــد بــود. آنچـه را کـه بـه باورهـا و اعتقـادات انسـان جهـت میدهـد فرهنــگ اســت. تمدنهــای مختلــف بــا توجــه بــه فرهنــگ خویــش، رســالت رســانه خــود را تعریــف می‌کننــد. درجوامـع لیبرالیسـم، فرهنـگ لیبرالیسـتی خـط و خطـوط رسانه-هایشــان را تعریــف می‌کنــد و در جوامــع اســامی بخصــوص ایــران، اندیشــه پــاک و ارزش مــدار اســام نــاب اسـت کـه خـط و مشـی رسـانه را تبییـن و آن را بـه رسـانهای پــاک و فرهنگــی تبدیــل می‌کنــد.
معیــار ایــن نــوع فرهنــگ در نــزد ایرانیــان چیســت؟ مهمتریــن شــاخصه فرهنــگ رســانه درجامعــه ایرانیــان، صداقــت اســت. صداقــت یــک معیــار مهــم در ســنجش راســتی-آزمایی و فرهنگمحــوری یــک رســانه اســت. دقـت، صحـت، جامعیـت، فکـر و نـوآوری از دیگـر معیارهـای فرهنگـی یـک رسـانه اسـت. رسـانهای کـه فاقـد ایـن مـوارد نباشــد درگام اول آزادی بیــان را در عمــل منکــر میشــود و در طــی مســیری اشــتباه بــه انــواع فســاد نیــل پیــدا می‌کنــد . فرهنــگ رســانه فقــط بــه رســانه محــدود نمیشــود، از یک‌ســو، هــم رســانه بایــد فرهنــگ مــدار باشــد و از ســوی دیگــر، کاربــران و مشــتریان آن رســانه هــم جامعــهای فرهنــگ محــور باشــند. یــککبوتــر بــا یــک بــال، تــوان پریــدن و پــرواز نــدارد. کاربــر یــک رســانه بایــد بدانــد کــه بــه چــه رســانهای بایــد مراجعـه کنـد. نیـاز فرهنگـی خـود را بشناسـد. از بـاب رفـع کدامیـن نیـاز بـا کدامیـن رسـانه مراجعـه کنـد؟ رابطـه خـود را بـا آن رسـانه چگونـه تعریـف کـرده اسـت؟ آیـا تـوان نقـد و بررســی پیــام رســانه را دارد؟ آیــا اهــداف و خــط و مشــی رسـانه را میشناسـد؟ اینهـا همـه بـه مقولـهای تحـت عنـوان ســواد رســانهای فــرد ختــم میشــود، ســوادی کــه یکــی از ضروریتهــای رســانههای امــروز و فرهنــگ رســانهای امــروز اسـت. هـر انـدازه میـزان سـواد رسـانه ای یـک جامعـه باالاتـر باشــد بــه همــان میــزان فرهنــگ اســتفاده و بهره بــرداری از رســانهها نیــز افزایــش و هدفمنــد میشــود. بــه ســواد رســانهای اشــاره داشــتید، آیــا برخــورداری از ایــن نــوع ســواد ضــروری اســت؟ رسـانه از همـان ابتـدای ظهـور بشـر روی کـره خاکـی بــا او همــراه بــوده و هســت. از غارنوشــته ها و خطــوط و نقاشــیها و علائــم گرفتــه تــا بــه مکتوبــات و رادیــو و تلویزیـون و رسـانه های نوظهـور تحـت وب، تمـام اینهـا رســانه بودنــد و همــراه همیشــگی بشــر. در ایــن میــان افـرادی کـه دارای سـواد بودنـد و پیـام ایـن رسـانهها را بــرای مــردم میخواندنــد از جایــگاه و قــرب و منزلتــی در جامعــه برخــوردار بودنــد. بــا پیشــرفت جوامــع و همگانــی شــدن امــر ســواد و همچنیــن دیــداری و شــنیداری شــدن رســانهها، بهرهمنــدی از رســانهها هــم بــه امــری ســهل و همگانــی تبدیــل شــد. در ایــن مرحلــه چــون بهرهمنــدی از رســانه های دیــداری و شــنیداری ســاده شــد، تصــور ایــن بــود کــه دیگــر نیــازی بــه ســواد نیســت لــذا بســیاری از جوامــع و بلکــه فرهنــگ جوامــع از جانــب رســانههای یکســویه و غیرتعاملــی دچــار صدمــه شــدند. اینجــا بــود کــه مشــخص شــد سـواد رسـانه یعنـی داشـتن قـدرت تحلیـل، تشـخیص و نقــد رســانهها از بهرهمنــدی آنــان باالتــر و بــرای جوامــع ضــروری اســت. اولیــن کشــورهایی کــه بــه ایــن مهــم پــی بردنــد جوامــع توســعه یافتــه اروپایــی و صاحبــان رســانههای رنگارنــگ بودنــد لــذا بهــره- منــدی از محتــوای رســانهها را بــرای ســنین مختلــف قانونمنـد کردنـد. درحالیکـه بسـیاری از کشـورها تنهـا بـه بهره-بـردار رسـانهها تبدیـل شـده بودنـد کـه بعدهـا ناخواســته دچــار تهاجــم فرهنگــی قــرار گرفتنــد و انــدک انــدک فرهنــگ خــود را باختــه شــده یافتنــد. ایــن دوره، مخصــوص دورههــای غیرتعاملــی بــود کــه افــراد، فقــط مخاطــب و مصــرف کننــده بودنــد و حــق انتخــاب نداشــتند. امــا امــروزه بــا ظهــور رســانههای تعاملــی روبــرو هســتیم در دوره جدیــد دی ِ گــر مخاطــب صــرف معنــا نــدارد بلکــه او هــم میتوانــد تولیــد پیــام کنــد، میتوانــد محتــوای رســانهها را نقــد کنــد و حتــی براســاس نیــاز خــود، رســانهها را انتخــاب کنــد بــه عبارتــی فــرد، مشــتری اســت نــه مخاطــب. در دوره نویــن بــه تعــداد انســانهای روی زمیــن، میتوانــد رسـانه وجـود داشـته باشـد. خالصـه کالم، یـک رسـانه، یــک رییــس. فرمودیــد کــه ســواد رســانهای بــرای دوره رســانههای غیرتعاملــی بــود، آیــا فعــل بــود مشــمول رســانههای امــروز هــم میشــود؟ در دوره جدیــد و رســانههای تعاملــی نوظهــور، داشــتن ســواد رســانهای َک ِ ــف بهرهبــرداری از رســانهها اســت. بــه نظــر مــن بحــث ســواد رســانهای، مبحــث و مقولــه دهــه گذشــته بــود و تمــام شــد و رفــت. لــذا بایــد یــک مرحلــه باالتــر از ســواد رســانهای برویــم. امــروزه بایــد مهــارت رسـانهای داشـته باشـیم. سـواد رسـانهای بـرای دوره رادیو و تلویزیـون یکطرفـه و برودکسـت اسـت، در دوره رسـانههای تعاملـی، وجـود بـازار پیـام و حـق انتخـاب مشـتری، ایجـاب می‌کنــد کــه افــراد جوامــع بــه مرحلــه مهــارت رســانهای برسـند. درکنـار مباحـث آموزشـی تکـراری رسـانهها، یـک بحــث جدیــد بایــد تعریــف و تدریــس شــود بنــام مهــارت رسـانهای، چـرا کـه اگـر در دنیـای امـروز مهـارت رسـانهای نداشــته باشــید نمیتوانیــد بهرهبــردار و تعامل‌کننــده خــوب و موفقــی باشــید.
رابطــه ســبک زندگــی بــا رســانه ها را چگونــه میبینیــد؟ بــرای ورود بــه موضــوع ســبک زندگــی، برخــی میگوینــد رســانه ها ابــزار هســتند. ابــزار فی فســه بــد نیســت، بسـتگی بـه چگونگـی مصـرف خـوب یـا بـد آن دارد. امـا مـن معتقــدم در رســانه های تعاملــی امــروز، دیگــر ابــزار بــودن رســانهها مطــرح نیســت بلکــه ایــن رســانه ها بــه یــک زیســت بــوم جدیــد بــرای زندگــی تبدیــل شــده اســت. در زیســت بــوم جدیــد نمیتــوان بــدون مهــارت بــود. ســبک زندگــی یعنــی اینکــه هــر فــرد دارای حداقــل یــک ِ مهــارت باشــد. درس خوانــدن صــرف بچه هــای امــروز مطلــوب نیســت. بســیاری از جوانــان امــروز مهــارت کســب و کار ندارنــد. مهــارت ازدواج و تشــکیل خانــواده و مهــارت کسـب معیشـت خانـواده ندارنـد. مهـارت خانـهداری ندارنـد. درس و دانشـگاه معلومـات میدهـد نـه مهـارت مگـر اینکـه درس، درســی مهارتــی باشــد. ســبک زندگــی مــا زمانــی شــامل مبلمــان زندگــی مــا بــود. شــغل مــا، تحصیــات، مهــارت، وســایل زندگــی و حتــی رادیــو و تلویزیــون مــا همگــی مبلمــان ســبک زندگــی مــا بودنــد. امــا امــروزه دیگــر رســانه جزئــی از مبلمــان ســبک زندگــی مــا نیســت بلکــه مــا در داخــل خــود رســانه زندگــی می‌کنیــم. رســانه محیـط بـر انسـان و انسـان محـاط در رسـانه اسـت. زندگـی ّ در جـو رسـانهها واقـع شـده اسـت. پـس نتیجـه میگیریـم کــه یــک ُکــره جدیــدی کشــف شــده اســت بــه نــام ُکــره رسـانه های نوظهـور. جنـس ایـن ُکـره، رسـانه اسـت. وقتـی وارد ایــن ُکــره شــدی دیگــر فــردی جهانــی هســتی و تمــام دنیــا تــو را رصــد می‌کنــد.
چندســالی اســت کــه از فرهنــگ مقاومــت زیــاد شــنیدهایم. آیــا فرهنــگ مقاومــت بــا فرهنــگ ایرانیــان در تعــارض اســت یــا در تعامــل؟ فرهنـگ مقاومـت چیـز جدیـدی در ادبیـات مـا نیسـت بلکــه از کهنتریــن عبــارات و ارزشهــای ایرانیــان بــوده و هســت. جوهــرهی مقاومــت از همــان ابتــدای تولـد انسـان بـا او همـراه اسـت. فـرد بـه طـور غریـزی ُخــل، خونریــزی، فســاد، زشــتی، دروغ دربرابــر بــدی، ب و آســیبهای روحــی و جســمی مقاومــت می‌کنــد. اگــر فــردی خونریــز و فاســد و زشــت رفتــار شــده بــه ایــن خاطــر اســت کــه خــوی غریــزی و انســانی خــود را کنــار گذاشــته و بــه خــو و منــش شــیطانی گرایــش پیــدا کــرده اســت. فرهنــگ مقاومــت، فرهنــگ واکســینه اســت یعنــی فــرد در برابــر هرچــه بــدی و پلشــتی از خــود واکنــش نشــان میدهــد. ایثــار و شــهادت یکــی از مظاهــر فرهنــگ مقاومــت اســت. انســان آزاده بــرای اینکــه بــه زیــر چتــر فســاد و مظاهــر شــیطانی نــرود، جانبــازی می‌کنــد باالتــر از کاالی جــان بــرای انســان نیســت، فــرد آزاداندیــش بــرای حفــظ دیــن، وطــن، نامــوس و ارزشــهای واالی انســانی حاضــر میشــود تــا پــای نثــار جـان، مقاومـت کنـد. شـهدای دفـاع مقـدس، شـهدای مدافــع حــرم و فــردی ماننــد ســردار قاســم ســلیمانی کــه ایــن روزهــا شــاهد حضــور میلیونــی مــردم در تشــییع پیکــر آن شــهید واالمقــام هســتیم افــرادی هسـتند کـه فرهنـگ مقاومـت را جلـوه بخشـیدند و بـه نمایـش گذاشـتند و در ایـن راه از ایثـار جـان هـم دریـغ نکردنــد. دینشناســی یکــی از مراتــب واالی فرهنــگ مقاومــت اســت. تشــخیص تجــاوز بــه خــاک وطــن و نوامیــس آسـان اسـت امـا تشـخیص تجـاوز بـه دیـن و اعتقـادات بســیار ســخت اســت. دینشناســی ســخت اســت. اگــر دیــن درســتی داشــتی و در راه حفــظ آن جانبــازی کــردی، شــهید هســتی. امــا اگــر دیــن داشــتی ولــی دیــن اشــتباه و غلــط داشــتی و در راه دیــن غلــط جــان خــود را از دســت دادی آیــا بــاز هــم شــهید هســتی؟ خیــر، هالکــت اســت نــه شــهادت. افــرادی کــه در مقابــل امــام حســین صــف کشــیدند آیــا انســانهای بیدیــن بودنــد؟ کســانی کــه مقابــل حضــرت علــی ایســتادند آیــا دیــن نداشــتند. آنــان دینشناســی نداشــتند و اّل همگــی دینــدار بودنــد و آن هـم دینـی غلـط چـرا کـه مقابـل امـام زمانـه خویـش صفآرایــی کردنــد و حاضــر بودنــد از جــان خــود هــم بگذرنـد، ایـن مـرگ هالکـت بـود نـه شـهادت. چـرا کـه فرهنــگ مقاومــت آنــان منهــای دینشناســی بــود. در فرهنـگ مقاومـت داشـتن یـک مصـداق صحیـح و الهـی ماننــد حســین تن علی و قاســم ســلیمانی و شــهدای دفــاع مقــدس شــرط الزم و کافــی اســت. منبغ/هفته نامه فرهنگ ایرانبان/ویرایش آرزو پاک
ثبت دیدگاه