افغانستان با داشتن مرز تقریباً ۱۰۰۰ کیلومتری با ایران و سابقه روابط ناآرام بین ایرانیان و مبارزان مسلمان سنی از جمله طالبان، میتواند به عرصهای برای رقابت آینده تهران و ریاض تبدیل شود. یک عامل مهم در نحوه شکل گیری رقابت ها، نگرش طالبان به گروههای قومی و مذهبی غیر پشتون خواهد بود.
شاید تنها موردی که می توان درمورد افغانستان با اطمینان درموردش سخن گفت، این است که اگر یک توافق سیاسی فراگیر پیش از خروج کامل امریکا، بدست نیاید، شرایط وخیم فعلی مردم تشدید خواهد شد. طالبان تا وقتی غنی رئیس جمهور است تسلیم نخواهد شد، و غنی هم تا زمانی که طالبان به برگزاری انتخابات و قانون اساسی فعلی تن ندهد، تسلیم نخواهد شد. جنگ سالاران قومی در این بین به دنبال جلب حمایت برای مبارزه با طالبان و حفاظت از مردم شان خواهند بود. اگر هیچیک مصالحه نکنند، تکه تکه شدن کشور قریب الوقوع است.
از حدود دو هفته پیش، با اعلام خروج شتابزده آمریکا و ائتلاف تحت فرماندهی آنان از افغانستان، گروه طالبان نزدیک به ۸۵ درصد اراضی این کشور را تصرف کرد، آن هم در شرایطی که آمریکا مدعی است، بیش از نیمی از هزینه ۲ هزار میلیارد دلاری آنها در طول ۲۰ سال گذشته صرف ارتش افغانستان شده است.
آغاز روند خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و هدف واشنگتن از این اقدام، شدت گرفتن عملیات طالبان و تصرف بیش از ۸۰درصد این کشور، کنترل گذرگاه مهم اسلامقلعه در مرز ایران و افغانستان به دست طالبان و بهطور کلی ناامنی و بیثباتی در افغانستان که ممکن است کشورهای همسایه را نیز درگیر کند، این روزها سرنوشت این همسایه شرقی ایران را بیش از پیش بااهمیت ساخته است. کشوری که ۲۰ سال است نیروهای آمریکایی و ناتو در آن حضور دارند و اکنون به عقیده برخی کارشناسان، با خروج نیروهای خارجی آیندهای مبهم در انتظار افغانستان است. اما مساله مهم در این بین، دلایل خروج آمریکا از افغانستان است؛ « تغییر برداشت رهبران آمریکا از نوع تهدید علیه این کشور بهعنوان مثال تمرکز بیشتر بر چین، روسیه و ایران، برآورد هزینههای مادی و انسانی از حضور تقریبا ۲۰ساله نظامی در افغانستان، انتقادهای داخلی در آمریکا نسبت به دخالتهای خارجی این کشور و هزینههای ناشی از آن بدون آنکه دستاورد ملموسی داشته باشند و...» از جمله مواردی هستند که اغلب تحلیلگران بر این باورند که در تصمیم آمریکا برای خروج نیروهای نظامیاش از افغانستان موثر بوده است.
طالبان در حال حاضر در افغانستان دست بالا را دارد و دستاوردهای زیادی کسب کرده است. اما زمینه های لازم برای بروز شکاف در این گروه وجود دارد. از سوی دیگر، آنها نمی دانند که در صورت پیروزی چه سیستمی را می خواهند در افغانستان پیاده سازی کنند. همچنین خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان نیز شرایط بهتری را برای قدرت نمایی این گروه مبارز فراهم می کند.
سقوط سریع چند شهرستان افغانستان به دست طالبان در چند هفته گذشته باعث شد تا مردم دور رهبران خود جمع شوند و در حمایت از نیروهای امنیتی بسیج شوند.